download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

More documents

Recommendations

Info

Rein van der Wiel De onbeantwoorde liefde van Eduard Karsen voor Sara de Swart* Beeldhouwster Sara de Swart (1861-1951) werd bij haar dood door de dichter Jan Engelman - u weet wel, van dat meeslepende liefdesgedicht 'Ambrosia, wat vloeit mij aan - in De Groe ne Amsterdammer 'de muze van De Nieuwe Gids' genoemd. Dat deed hij ten onrechte: haar per soon was voor zo'n epitheton ornans te omstreden geweest. Maar het is waar dat 'Saar' de Swart zich vol overgave in het Amsterdamse artistieke leven stortte toen ze op 26-jarige leeftijd van uit Arnhem in de boetseerklas van de Rijksschool voor Kunstnijverheid terecht kwam. Ze werd een trouw supporter van de schilders en schrijvers die tot de kring van De Nieuwe Gids be hoorden. Een van die Amsterdamse schilders was Eduard Karsen (1860-1941), een verlegen en in een droomwereld levende jongen, die verstilde landschappen en stadsgezichten maakte waar zelden een mens op te zien is. Karsen hoorde een vriend over Saar spreken en op dat moment in 1888, toen zij 27 en hij 28 was, begint dit verhaal van zijn gesublimeerde en onbeantwoor de liefde. Hij beschreef zijn wanhopige, hartstochtelijke strijd in een bewaard gebleven en in middels gepubliceerd cahier. Veel mensen hebben mythen nodig om de wereld en het verdriet van die wereld hanteerbaar te maken; men kan immers maar moeilijk leven met feitelijke constateringen, waartegen zich het hart met zijn illusies en verwachtingen tot het uiterste verzet. De mythe verenigt ogen schijnlijk onverzoenbare antipoden en voldoet op die manier aan de behoefte van de mens om verschoond te blijven van ontnuchterende onthullingen. De mythe van de vrouw die een spoor van vernielingen achter zich trekt, is een van die ingewortelde en met de tijd niet we zenlijk veranderende self-fulfilling prophecies: de man verzon haar en de man is ook degene die de mythe zou moeten ontzenuwen. De 19e eeuw mag een specialiste genoemd worden als het gaat om de afbeelding van de vrouw als symbool: de vrouw als muze, de vrouw als noodlot, als verleidster en ondermijnster van de man, én de vrouw als kwijnende, stil aan een ernstige ziekte lijdende Verhevene. Kier- kegaard schreef: 'Een vrouw zijn is iets zo vreemds, zo verwards, zo gecompliceerds, dat geen enkele benaming het kan uitdrukken, en de vele benamingen die er voor zijn, zijn onderling zo tegenstrijdig, dat alleen de vrouw het kan verdragen. De man kan het weten, want alleen aan hem openbaart zij wat hij haar wezen acht [...]. In de vrouw ziet de man alles wat hij hoop te, vervluchtigen, in haar ziet hij wat goed was, verslechteren, in haar ziet hij zijn illusies ver zuren.' 1 Misschien is dit au fond in zichzelf en het leven teleurgesteld zijn er de oorzaak van dat de man wel vast moest houden aan de mythe van het bedrieglijke, want dubbelhartige ka rakter van de vrouw; haar karakter legitimeerde zijn falen. De mythe van de zowel fragiele als fatale vrouw: een gesublimeerde neurose. * Dit artikel is een bewerking van 'Een droom rond Saar de Swart. Eduard Karsens romantic agony', dat verscheen in DeRevisorl (1984) 63-70 en hier met toestemming van De Revisor opnieuw wordt gepubliceerd. Karsens 'dagboek', het ego-document waaruit hier veelvuldig geciteerd wordt, is gepubliceerd onder de titel: J. Eduard "Karsen, Een droom en een scheidsgerecht. Een relaas bezorgd en ingeleid door Rein van der Wiel (Amsterdam 1986). 1 Geciteerd uit: S. de Beauvoir, De tweede sekse (8e druk; Utrecht 1982) 187. 251)
De onbeantwoorde liefde van Eduard Karsen voor Sara de Swart Afb. 1. Willem Witsen, Portret van Eduard Kar- Afb. 2. Joseph Jessurun de Mesquita, Sara de sen (1860-1941). Tekening. Swart (1861-1951). Foto. Tot de kring der Amsterdamse Tachtigers behoorde ook Eduard Karsen, een eenzelvige, zeer getalenteerde schilder. Hij wordt gerekend tot de Amsterdamse Impressionisten, die vanaf 1880 onder Allebé studeerden en die naast de natuur ook de stad als onderwerp kozen. Zijn leven lang maakte Karsen enigszins dromerige afbeeldingen waar slechts bij hoge uitzonde ring een mens op voor kwam. Hij liet zijn ietwat sombere, melancholieke stemmingen met land en stad versmelten op doek; op papier, zoals zijn 'dagboek' bewijst, verscheen in letters wat hem onder de mensen kwelde. Zijn eenzelvigheid heeft hem tot een weinig op de voor grond tredende kunstenaar gemaakt; zijn werk is niettemin vaak prachtig, stil, bescheiden en in droeve toon te vergelijken met dat van Willem Witsen, die tot zijn vrienden behoorde en is blijven behoren. 2 Eduard Karsen was als 19e-eeuws jongetje opgevoed in een door en door christelijk milieu, waarin ook het leven van een kind in het teken van zonde en straf stond. Eduard en zijn twee lingbroertje Henri ontvluchtten op zondag met hun moeders hulp het zware regime van va der Karsen wel eens, maar werd dat ontdekt, dan volgde opsluiting in de kelder waarin een diepe put zat. De herinneringen die Henri aan zijn jeugd bewaarde, ademen een donkere, re genachtige sfeer. De broertjes trokken er vaak samen op uit, de sloppen van Amsterdam in, waar ze uit eigen vrije wil opnieuw alles wat eng was - riolen bijvoorbeeld - zochten. Het ge zin leefde in betrekkelijke armoede, omdat de vader, Kaspar Karsen, als onbaatzuchtig schil der niet veel verdiende. Hoe rechtschapen vader Karsen ook door Hammacher genoemd werd, hij moet 'lastig en mopperig in zijn eenzelvigheid' geweest zijn, en ook nog eens wreed- 2 Karsen heeft met zowel Witsen als Albert Verwey tot hun dood contact gehouden; vooral in de periode dat hun kinderen klein waren, was Karsen een geliefde gast in hun gezinnen. 257
Page 2 and 3:
Holland, historisch tijdschrift Hol
Page 4 and 5:
Inleiding liefde en de gevolgen van
Page 6 and 7:
Inleiding Aib. 1. Liefde in Holland
Page 8 and 9:
Hans de Waardt 'Dat sy die vrouwen
Page 10 and 11:
'Dat sy die vrouwen lieff hebben' A
Page 12 and 13:
'Dat sy die vrouwen lieff hebben' z
Page 14 and 15:
'Dat sy die vrouwen lieff hebben' A
Page 16 and 17:
'Dat sy die vrouwen lieff hebben' l
Page 18 and 19: 'Dat sy die vrouwen lieff hebben' d
Page 20 and 21: 'Dat sy die vrouwen lieff hebben' K
Page 22 and 23: 'Dat sy die vrouwen lieff hebben' A
Page 24 and 25: 'Dat sy die vrouwen lieff hebben' v
Page 26 and 27: 'Dat sy die vrouwen lieff hebben' m
Page 28 and 29: Heinsius en Rossa het a-priori inge
Page 30 and 31: Heinsius en Rossa verscheen hiervan
Page 32 and 33: Heinsius en Rossa het punt staat we
Page 34 and 35: Heinsius en Rossa laat dat mijn hui
Page 36 and 37: Heinsius en Rossa af van Rossa wijs
Page 38 and 39: Heinsius en Rossa Die ghy benomen h
Page 40 and 41: Heinsius en Rossa Afb. 3. Roeloff W
Page 42 and 43: Heinsius en Rossa der Myle, de scho
Page 44 and 45: Liefde in opdracht geweest en wie h
Page 46 and 47: Liefde in opdracht latie. De prins
Page 48 and 49: Liefde in opdracht Willem Frederik
Page 50 and 51: Liefde in opdracht brief met Louise
Page 52 and 53: Liefde in opdracht nier van 1645 ve
Page 54 and 55: Liefde in opdracht Afb. 3. Henry Ch
Page 56 and 57: Liefde in opdracht Ze hoopte de zaa
Page 58 and 59: Liefde in opdracht schuldigingen va
Page 60 and 61: Liefde in opdracht mevrouw Van Gram
Page 62 and 63: Liefde in opdracht danste Louise ni
Page 64 and 65: Liefde in opdracht Om Gods zegen te
Page 66 and 67: Liefde in opdracht dat God hem zou
Page 70 and 71: De onbeantwoorde liefde van Eduard
Page 84 and 85: Martin Bossenbroek en Jan H. Kompag
Page 86 and 87: Zondige steden, preuts platteland?
Page 108 and 109: Boekbesprekingen En ook deze ongewi
Page 110 and 111: Boekbesprekingen en 1620 en naar he
Page 112 and 113: Boekbesprekingen verhaal van mevrou
Page 114 and 115: Boekbesprekingen die van de omligge
Page 116 and 117: Museumnieuws Dekker voordat hij het
Page 118 and 119:
Museumnieuws Afb. 3. Mimi Hamminck
Page 120 and 121:
Museumnieuws Multatuli dacht het Le
Page 122 and 123:
Museumnieuws dat haar man nu eenmaa
show all

download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?