download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

René Veenman
Heinsius en Rossa: ware liefde?
Over de liefdespoëzie van een Leidse humanist
Tussen zijn twintigste en zesentwintigste levensjaar schreef de Leidse humanist Daniël Hein­
sius (1580-1655) 68 Latijnse elegieën. In een groot deel daarvan beschreef hij zijn liefde voor
een meisje dat hij Rossa noemde. Alleen al door hun grote aantal zijn deze elegieën, die vaak
vele tientallen versregels lang zijn, uitzonderlijk. Geen andere humanist in Holland schreef in
zo korte tijd zo veel liefdesgedichten.
In publicaties over deze gedichten is het gebruikelijk van het vooroordeel uit te gaan, dat
Rossa slechts een fictief personage was. Heinsius wilde de klassieke elegieëndichters uit de
Oudheid navolgen en had, net als zij, een object nodig waarop hij zijn poëtische gevoelens
kon projecteren - zo ongeveer kan men de gangbare mening weergeven. De vraag die men
zich vervolgens pleegt te stellen, is hoe goed of hoe slecht Heinsius erin is geslaagd echt ge­
voel in zijn werk te leggen. Typerend is wat Georg Ellinger, de samensteller van het enige over­
zicht van de Neolatijnse poëzie in Nederland, daarover heeft geschreven. Zijn boek bevat een
van de beste beschouwingen over Heinsius' poëzie. Ellinger ging er kennelijk vanuit dat Ros­
sa niet iemand van vlees en bloed geweest kon zijn. Toch vond hij dat Heinsius' poëzie zó'n
bezetenheid vertoont, dat, zo concludeerde hij aarzelend, men haast wel moet geloven dat
Rossa echt bestaan heeft. 1
D.J.H. ter Horst daarentegen velde in zijn boek over Heinsius van
1934 het harde oordeel dat de gedichten 'een min of meer slaafsche navolging der oudheid,
zonder innerlijk beleven' zijn. Hij vond dan ook dat het er niet toe doet hoe Rossa en latere
aanbedenen van Heinsius 'nu werkelijk geheeten hebben en hoe groot haar aantal precies is
geweest. We kennen de persoonlijkheid van de burgerdochters, die de jonge dichter bezong,
toch niet en deze persoonlijkheid heeft hoegenaamd geen rol gespeeld in zijn geestelijke ont­
wikkeling.' 2
Becker-Cantarino was in haar Heinsiusboek van 1978 genuanceerder. Zij dacht
wel dat Heinsius' gevoel oprecht was, maar volgens haar was Rossa niet meer dan een literair
personage waarop Heinsius zijn gevoelens poëtisch kon projecteren: 'Het is net zo futiel om
naar de echte Rossa te zoeken als het onterecht is om Heinsius te verwijten dat hij gevoel en
ervaring ontbeert.' 3
In haar vijfjaar later verschenen uitgave van Heinsius' Nederlandstalige
gedichten was ze echter iets minder stellig, toen ze over Rossa schreef dat daarmee zeker een
liefde uit de vroege jaren werd aangeduid, die echter nog steeds niet geïdentificeerd was. 4
Uiteraard staat het een ieder vrij om te oordelen over het 'echte' gevoel dat men al dan
niet in Heinsius' gedichten aantreft. Dat blijft echter volstrekt subjectief en kan dan ook, zo­
als uit het bovenstaande blijkt, in diametraal tegenovergestelde meningen resulteren. Maar
1 Georg Ellinger, Geschkhte der Neulalemischev Lyrik in den Niederlanden (Berlin-Leipzig 1933) 176.
2 DJ H ter Horst, Daniël Heinsius (1580-1655) (Utrecht 1934) 26-27. Het bedenkelijke wetenschappelijke gehalte van
dit proefschrift is gedemonstreerd door S. Peppink, in zijn pamflet Daniël Heinsius.'Een proefschrift aan de Leidsche
Hoogeschool (Leiden 1935). Zie ook: J.H. Meter, The literary theories of Daniël Heinsius. A study of the development and
background ofhis views on literary theory and criticism during the periodfrom 1602 to 1612 (Assen 1984) 2-3 en A.K.H. Moerman,
Daniël Heinsius. Zijn "spiegel" en spiegeling in de literatuurgeschiedschrijving (Leiden 1974) 107-109.
3 Baerbel Becker-Cantarino, Daniël Heinsius (Boston 1978) 70.
4 Daniël Heinsius, Nederduytsche poëmata, Faksimiledruck nach der Erstausgabe von 1616, ed. Barbara Becker-Cantari­
no (Bern-Frankfurt am Main 1983) 50*.
21.5