download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

Zondige steden, preuts platteland?
het licht waarvan de hoofdrolspelers nog werden vervolgd. Het ging om een bierhuis aan de
Veerstal dat tevens als huis van ontucht fungeerde onder leiding van ene Maria Müller die uit
Duitsland afkomstig was en wier man, Theodor Günther, al eerder vanwege dit soort zaken
met de Goudse politie in aanraking was geweest. 19
Regulering van de prostitutie in Rotterdam
Wat de Wallen nu nog zijn voor Amsterdam was de Polder of de Prak, met daarin centraal de
Zandstraat en de Schiedamse Dijk, in de vorige eeuw voor Rotterdam. De hoge vlucht die de
prostitutie in die stad nam, had nauw te maken met de explosieve ontwikkeling van de haven
in de tweede helft der vorige eeuw, gestimuleerd door de industrialisatie van het Duitse ach­
terland en van Nederland zelf. In 1850 woonden 85.000 mensen in Rotterdam, in 1914 waren
dat er 450.000. Het gevolg was een enorm woningentekort en mensen die zeer dicht op elkaar
woonden, met alle (onzedelijke) toestanden van dien. 20
Diverse pogingen van de Haagse overheid om Rotterdam aan het reglementeren van de
prostitutie te krijgen, mislukten. In 1828 deed het ministerie van Binnenlandse Zaken zo'n
poging, en achtjaar later opnieuw, maar beide keren tevergeefs. 21
Rotterdam regelde zelf wel
zijn zaakjes en heeft dan ook, in tegenstelling tot Gouda, nimmer een officiële, dat wil zeggen
een door de gemeenteraad goedgekeurde reglementering van de prostitutie gekend. En toch
werd er volop verplicht gekeurd en verplicht genezen, hetgeen gebeurde aan de hand van
een gewone politieverordening. Dit hield in de praktijk vrijwel hetzelfde in als een officieel
goedgekeurde reglementering: de dagorder van 19 juni 1847 nummer 92, ondertekend door
de directeur van politie, bepaalde weliswaar dat prostitutie niet wettig was toegestaan, maar
stelde tegelijkertijd tal van regels aan deze illegaal verklaarde activiteit. Alle bekende ingre­
diënten zaten erin: geen bordelen in de buurt van kerken, scholen of andere publieke instel­
lingen, registratie van de publieke vrouwen door de politie bij aankomst, vertrek en andere
wijzigingen, visitatie om de veertien dagen, 's woensdags 'tusschen 6 en 8 ure aan het Bureau
van den Chirurgijn aan het gewezen gemeenlandshuis van Schieland, ingaande in de Pauw-
steeg', bij gebleken besmetting opname in het speciale gasthuis voor syfilitische vrouwen aan
de Hoogstraat (naast het krankzinnigengesticht), enzovoorts, enzovoorts. De dagorder van
1847 bleef de enige basis voor het Maasstedelijke prostitutiebeleid. 22
In het laatste kwart van de 19e eeuw deed zich in het prostitutiebedrijf een opmerkelijk ver­
schijnsel voor, namelijk een sterke toename van het aantal Duitse prostituees in Nederland.
Nijmegen liep in deze trend voorop, niet onbegrijpelijk gezien de ligging van de stad, maar
daarom niet minder opvallend. Er was aantoonbaar sprake van een beduidend grotere toe-
19 Rijksarchief Zuid-Holland, archief Kantongerecht, inv.nr. 128, 1895 nr. 59/7 (inv.nr. 37).
20 F. van Vree, 'De verlokkingen van de Zandstraat: Vertier aan de zelfkant van een stedelijke samenleving', in: D. Kalb
en S. Kingma (red.), Fragmenten van vermaak. Macht en plezier in moderniserend Nederland (Amsterdam 1991) 25-42,
noot 8. Deze bijdrage van Van Vree is voornamelijk gebaseerd op dertien met name genoemde boeken van de journalist
M.J. Brusse.
21 Fernande Hazewinkel, Prostitutiebeleid in Rotterdam (1828-1982). De naakte feiten over mislukte pogingen de prostitutie te
concentreren en te kanaliseren (Rotterdam 1982) 10-11.
22 De regeling van 1847 werd beschouwd als een aanvulling op art. 12 van de ordonnantie voor de logementherbergiers,
tappers en slaapsteehouders van 9 april 1828 (ARA, archief Mv], 1813-1876 inv.nr. 4970, uit: 2e dossier Publieke
vrouwen. 1843-1870, exh. 8 mei 1846 nr. 23 en exh. 13 februari 1852 nr. 28). Vgl. Hazewinkel, Prostitutiebeleid in
Rotterdam, 12; Nelleke Manneke, Uit oogpunt van policie. Zorg en repressie in Rotterdam tussen 1870 en 1914
(Arnhem/Antwerpen 1993) 75-78.
278