download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

'Dat sy die vrouwen lieff hebben'
een bevestigend antwoord en zij voegde er aan toe dat de meisjes haar de zondag daarop
rond kerktijd moesten bezoeken als zij meer wilden weten. Dan zou Elisabeth het gezicht van
de betreffende man laten zien.
Kennelijk konden de twee niet zo lang wachten, want een van hen ging al op vrijdag met
drie vriendinnen bij de waarzegster op bezoek. Die stuurde hen naar een pand elders in Lei­
den, waar zij kort daarna ook zelf arriveerde. Zij schonk voor elk van de meisjes een kop kof­
fie in en nadat die waren leeggedronken, bestudeerde Elisabeth het achtergebleven koffiedik.
In één van de kopjes zag zij een kruis, in een ander een springend paard en in het derde kop­
je zag zij een duif. Zij gaf pas een verdere toelichting op deze bevindingen nadat zij ook de
kaart had gelegd. Maar toen kon zij wel tot enkele belangwekkende uitspraken komen. Haar
eerste bezoekster had volgens haar een blonde moeder 'die haar valsch bestond', de tweede
zou dronken worden op de kermis en een onecht kind krijgen, de derde had een vrijer die
'staand en zittend werk deed'. Deze vrijer zou er met een ander vandoor gaan. Ook zou dit
meisje ruzie krijgen met iemand aan wie zij geld had geleend en dat zou zij slechts na veel
moeite terug krijgen. Voor dit derde meisje was het nu overigens een heel goed moment om
aan de loterij mee te doen. Volgens de schout van Leiden had Elisabeth nog veel meer 'on­
nozele en ligtgeloovige menschen' bedrogen en de schepenen veroordeelden haar daarom
tot de genoemde straf.
De ongehuwde naaister Johanna Lammertsen werd in 1805 voor de schepenbank van Go­
rinchem geleid. Zij was 32 jaar oud, geboren te Vianen en opgevoed in het weeshuis aldaar.
Met haar onechte kind woonde zij sinds zo'n zevenenhalfjaar in Gorinchem. Als waarzegster
verdiende zij wat bij en was daardoor betrokken geraakt bij een geval van kindermoord. On­
langs had zij voor twee dubbeltjes de kaart gelegd voor een paar vrouwen. Tegen een van hen,
een dienstmeisje, had Johanna gezegd dat die een vrijer had die over het water was en dat zij
van haar werkgeefster maar een zeer gering presentje had gekregen. De dochter des huizes,
Dingena Lommers, had zij voorspeld dat die in de kraam zou komen van een dochter die niet
lang zou leven. Maar het was maar goed dat dit kind snel zou sterven, want het zou anders een
scheiding in de huishouding aanbrengen. Dingena beviel inderdaad korte tijd daarna. Haar
kind werd vervolgens door haar en haar moeder gedood. De drost van Gorinchem bracht
Dingena, haar moeder en de waarzegster voor het gerecht.
Johanna vertelde dat zij het kaartleggen had geleerd van een vrouw die met een kraam de
kermissen afreisde. Zij had geen idee hoe deze kunst werkte en kon ook geen enkele voor­
spelling van haar noemen die was uitgekomen. Johanna gaf toe dat zij bedrog pleegde, maar
omdat zij maar drie stuivers per dag verdiende, zag zij geen andere uitweg om zichzelf en haar
kind in leven te houden. Overigens ontkende Johanna ten stelligste dat zij haar cliënte had
aangeraden haar kind stiekem geboren te laten worden en dan weg te moffelen. De Gorcum-
se schepenen vonden dat zij aan 'helsche raadgevingen' deed en dat zij had aangezet tot kin­
dermoord. Zij veroordeelden haar tot één jaar verbanning. Dingema Lommers werd wegens
kindermoord veroordeeld tot geseling met een strop om de hals, een brandmerk en 50 jaar
tuchthuis. Haar moeder, Anna Lommers, kreeg dezelfde straf. 35
Koffiedik en speelkaarten waren hulpmiddelen die in Holland pas in de 18e eeuw hun in­
tree deden als hulpmiddelen voor waarzeggers. Zij namen de plaats in van oudere technieken
zoals het koppen, maar niet van het planeetlezen. Zo werd in 1803 Johanna Sophia Wilhelmi-
na Frederica Algans, een weduwe van 60 jaar oud, in Den Haag te pronk gezet met een bord
35 GA Gorinchem, ORA-G, inv.nr. 202, fol. 153M54*.
211