download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

De onbeantwoorde liefde van Eduard Karsen voor Sara de Swart
ling prenten en foto's te zien. Wij zaten er nog maar kort, of er kwamen eenige dames bin­
nen. Eene daarvan werd mij voorgesteld als Mejuffrouw de S., zij hield haar arm om het
middel van eene andere geslagen. Zij was zeer goed gekleed. Er werden sigaren aangebo­
den, ik weigerde, ik rookte niet waar vrouwen waren. Dit trok hare aandacht, zij voegde mij
toe: Honneur aux Dames. Ik keek haar aan en hare oogen schoten een zwarte straal op mij
af. Iets als een schaduw van den dood. Ik voelde een vreemden afstand tusschen mij en die
vrouw, alsof er een lange stok tusschen hare borst en de mijne was geplaatst. Iets als een
angstige waarschuwing, ik voelde dat ik die vrouw nimmer bereiken zou. Maar tien magneten
trokken mij tot haar aan. Later prees ik de prenten, er bij voegende, dat als ze mijn eigen­
dom waren, ik ze zou bewaren als een schat; zij luisterde naar mij en ik sprak voor haar om­
dat zij oplette.
Saar de Swart studeerde vanaf 1888 bij Lambertus Zijl omdat zij zich op het beeldhouwen wil­
de toeleggen, en had samen met een gezelschapdame, Baukje van Mesdag, in april 1888 ka­
mers aan het Westeinde betrokken. Een legaat van haar vroeg gestorven moeder en een rui­
me toelage van haar vader, die 'Indisch' geld bezat, maakten het Saar voortdurend gemakke­
lijk toe te geven aan haar, zoals zij het zelf noemde, 'socialisme met allen die met haar iets
goeds en schoons wilden': ze fêteerde 'de kennissen', kocht kunst van de haar omringende
schilders, ondersteunde De Nieuwe Gids geldelijk en hielp hulpbehoeftigen waar zij kon.
Het gebeurde in de lente van 1888, vlak nadat Karsen zijn collega-schilder Maurits van der
Valk over Saar had horen spreken, dat Jan Veth bekend maakte in augustus te zullen trouwen
en in Bussum te gaan wonen, wat betekende dat zijn mooie, aan de Overtoom gelegen atelier
vrij kwam. Karsen wilde er dolgraag werken, maar de middelen ontbraken hem. Veth moet dit
verhaal aan Saar de Swart verteld hebben, want hij wist Karsen in juni te melden dat Saar zich
er een genoegen van zou maken de huur voor hem te betalen. Karsen nam haar aanbod niet
dan met de grootste schroom aan. Hij wilde haar niet bezeren door het te weigeren, schreef
hij in zijn 'dagboek'.
Van der Valk arrangeerde een gelegenheid om Saar te bedanken. Karsen kwam beklemd
haar kamer aan het Westeinde binnen: 'Ik voelde iets van mijn ondergang in die lappenka-
mer. Toen ik binnenkwam lei ze op een rustbank en kwam onder een groote lap vandaan die
zij opzij gooide. Zij stond onwezenlijk en verwezen te kijken. Zij zag er ziekelijk, blauwbleek
uit. Zij moest eenmaal wel knap van uiterlijk geweest zijn. Er was iets verwelkt aan haar, en ik
voelde iets onbestemds voor haar alsof ik haar moest redden.' Zij spraken over de Arti-ten-
toonstelling, en gingen er samen heen. 7
Onderweg meende Karsen Saar tegen kuilen, uitste­
kende straatstenen en rijtuigen te moeten beschermen; dat zijn rol als galant werd afgewezen
van Tachtigers. Hij pleegde zelfmoord, welk gebeuren Karsen in zijn dagboek memoreert onder toevoeging van passages
uit psalm 42 en psalm 84: 'Het hijgend hert der jacht ontkomen/ schreeuwt niet sterker naar 't genot/ van de
frissche waterstroomen/ Dan mijn ziel verlangt naar God!' en 'Hoe branden mijn genegenheên, om/ 's-Heeren
voorhof in te treeën, Mijn hart/ bezwijkt van sterk verlangen'.
7 De Arti et Amicitiae Maatschappij aan het Rokin in Amsterdam organiseerde jaarlijks een tentoonstelling in mei en november.
Ook de tentoonstellingen van De Nederlandsche Etsclub werden daar enkele malen gehouden; deze keer vond
haar tentoonstelling in juli 1888 plaats. Op die expositie hing werk van Degas, Pisarro, Millet, Redon (uit Saars bezit),
Rops, Whistier en levende Hollanders. Van Karsen hing er een krijttekening, In october. Verberchem [= W. Wit-
. sen] schreef hierover in De Nieuwe Gids (1888) 428: 'De teekening van Karsen geeft mij de sensatie van al de droevige
mooiigheid van een koude-october-avond-stemming. Karsen is een emotioneel kunstenaar. Zijn kunst is stemmingskunst
van een groote individualiteit - ik weet niet of deze teekening geheel is uitgesproken, maar ik voel er
veel voor.' Van Matthijs Maris hing er een houtskooltekening Kasteel, die ook in olieverf als Betooverd Kasteel in twee
versies bekend is (zie afb. 4).
2f>()