download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

De onbeantwoorde liefde van Eduard Karsen voor Sara de Swart
hadden weggebracht. Toen stond er een uit den kring op en zei: Mijn Jezus, kerel, jij bent
gek, meen je watje daar zegt? We hebben S. weggebracht. Ik keek op en zag W. in ons midden
zitten. - Toen stond ik op en slingerde alleen. Ik wilde mij wreken op de wereld, ik zou een
meesterstuk maken, maar de menschen waren voortaan bang voor mij. Ik kwam 's avonds
thuis en begreep natuurlijk dat dit maar een droom was. Ik was vol vrees: Als een ander haar
eens vroeg! Ik kon niet langer zwijgen, ik was vol strijd; ik wilde niet en ik moest.' Dus schreef
hij Saar zijn droom en zijn dilemma. Ook Witsen schreef hij: 'Het was een verdoemden
avond, die avond datje wegging.'
Saar wachtte een week met antwoorden, waarop Karsen het 'geleende' geld voor de helft
terugstuurde. Toen zij een week later nog niet geantwoord had, zond hij de rest met een brief­
je: 'Met de betuiging van mijn diepste spijt over alles, voldoe ik je de laatste helft van mijn
schuld. Ik had haar nooit mogen aangaan. Ze heeft me verward, 't Moest zoo afloopen, dat
heb ik lang gevoeld; als een kind zou ik je vergiffenis willen vragen.' Saar bleef zwijgen.
Dit is de cesuur in de geschiedenis van de liefde van Eduard Karsen: het moment waarop
hij het kind is geworden; de trots liet hij varen in ruil voor willoze overlevering. Toen hij een
dier dagen Baukje aan de deur vond, snikte hij een uur lang zonder te willen spreken: 'Toe,
B., laat ons niet spreken, alles is onrecht, je bent toch altijd alleen. Je moet wat mooi is ook
niet aanraken.' Uit deze en vergelijkbare opmerkingen wordt duidelijk hoe 'hoofsch' Karsens
liefde is; zij is inderdaad middeleeuws in het volstrekt onzinnelijk-zijn, en christelijk in haar
nadruk op het ongebrokene van lichaam en geest zoals dat in het kind zijn symbool vond. De
christelijke opvoeding bracht in die tijd bijna vanzelfsprekend met zich mee dat de zinnen
zondig waren, en het verbaast dan ook niet dat de idee van 'Rein leven' - geen seks, ook niet
in het huwelijk - te dien tijde in zwang was. Ik geloof dat het Nietzsche was die in dit verband
van 'christelijke impotentie' sprak ...
Tijdens het bezoek van Baukje doemde ineens het beeld van Saar op, misvormd en zwart.
'Diep binnenin mij kwam eene deernis op, te vaag en te droevig voor mijn zeggen.' Het ver­
driet om het verloren sprookje is steeds weer mistig en transparant, zoals Matthijs Maris hem
de wereld had laten zien, maar nu niet meer mooi; de etherisch gedroomde liefde blijkt ook
een werkelijk zwarte zijde te hebben.
Het atelier bleef duur en Karsen verkocht weinig. Hij vroeg een vriend 500 gulden te lenen
bij zijn vader; toen de som hem werd gebracht, vermoedde hij dat Saar de geefster was en
stuurde geld en vriend terug. Die nacht droomde hij en schrok midden in de nacht wakker,
zich afvragend wat er toch gebeurd was, en of hij echt slecht was. Hij zag Saar in zijn droom
zoals de joden de vuurkolom in de woestijn; hij zag haar in de nacht als een witte vlam.
Karsen kreeg in die dagen een briefje van Baukje waarop Saar gekrabbeld had: 'Het spijt
mij dat ik je zoo'n verdriet heb moeten doen maar als wij iets voor je kunnen doen, toe kom
dan. S.' Ondanks zijn idee door Saars woorden een bedelaar te worden, bleef hij briefjes
schrijven waarin hij haar vroeg of hij van haar mocht blijven houden. Steeds reageerde Saar
vriendelijk dat dat als vriend mocht, maar niet meer dan dat. Ze benadrukte altijd met Bauk­
je te zullen blijven.
Karsen bleef niet begrijpen, wilde niet, kon niet: 'Saar, laat ons oprecht vrienden worden,
dan zal mijn verdriet langzaam en zachtjes weggaan. Antwoordt niet zoo je toestemt. En als je
het goedvindt kom ik donderdagavond bij jelui.' Saar vroeg hem hierop in een briefje om
zondagavond te komen; hij zat langdurig met dat briefje in zijn handen, terwijl hem de her­
inneringen aan zijn kindertijd voor de geest kwamen: hoe het al eerder genoemde meisje uit
zijn jeugd hem in de klas suikers toeschoof en hoe hem dat ontroerd had. Niet alleen aan dit
2ii:;