download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

De onbeantwoorde liefde van Eduard Karsen voor Sara de Swart
vrouw die hij liefhad liever aan de dood verliezen dan aan het leven; haar onbereikbaarheid
was hem dierbaar, hij hield van dat schrijnende gevoel. Zo had de literatuur hem beelden ge­
geven, zo had Matthijs Maris hem geleerd het transparante lief te hebben; op deze wijze vorm­
de Karsen zich de mythe van de vrouw waarin voor iets anders dan verdichting van de werke­
lijkheid geen plaats was.
Eduard Karsen bezocht Saar de Swart nog twee maal. Beide keren stonden in het teken van
Saars wanhopige behoefte aan deze in zijn eigen mythe opgesloten kluizenaar duidelijk te
maken dat zij hem niet helpen kon en dat ze een ander was dan degene van wie hij hield of
dacht te houden. In dezelfde brief waarin Saar hem vroeg hem als vrouw en geliefde te verge­
ten, legde ze op ontroerende wijze uit wat al zo lang had moeten zijn: 'Beste K. Ook ik zal po­
gen duidelijk te zijn. Vergiffenis, kerel, dat ik me op je weg heb getoond, ik had mij nooit met
je moeten bemoeien, ik heb je geen goed maar ellende gebracht. Zwem niet om mij aan de
andere kant te vinden, ik kan me aan jou niet geven; niet met die liefde, die noodig is en goed, als
eene vrouw tot een man gaat. Nu niet en over jaren niet; al zou je dat nu in zoete droomen wie­
gen: of ik zou valsch zijn, of het moest uit medelijden zijn. Ik heb erg met je te doen. Tracht
me als vrouw te vergeten. Als de vriend komt, als je de liefde kunt vergeten, kom dan terug. Laat B. je
eens bijspringen, zorg is verkeerd voor jou als artist. Wordt groot. Ik wilde in een republiek le­
ven. Is de kunst niet meer dan een meisje? Sta pal in die strijd, je moet als overwinnaar er uit
te voorschijn komen. God steune je. S. de S.' Hoe duidelijk deze taal ook lijkt, Karsen bleef
schrijven, en ging haar steeds meer verwijten maken dat ze 'hem aanhield'. Bij die laatste be­
zoeken ervoer hij haar als 'onvrouwelijk' en als 'een raadsel'. Het zwarte in haar won lang­
zaam terrein. Karsen beschreef zijn laatste bezoek aan haar als volgt: 'Saar stond stil onder de
lamp, het licht viel op en langs haar hoofd, heel mooi. Nog altijd stond zij als,een heiligen­
beeld, verheerlijkt, in den schijn van mijne illuzie. Mijn gehele leven trok aan mij voorbij als
aan iemand die den valbijl wacht. Ik zocht in alles wat ik gelezen had een oplossing. "Is B.
weg?", vroeg ik haastig; "dan kom ik het eind hooren." - Toen hield zij mij, ik weet niet waar het
vandaan kwam, uit hare boezem of haar zak ?, een portret van een naakt meisje voor. Als een killen ver­
giftigden stoot, beledigde mij dat. "Het kopje is heel lief', zei ik. "En de beentjes?" vroeg zij.
Het geslachtsdeel was zeer duidelijk en open. "Wees niet zoo onvrouwelijk Saar." En ik zag dat
ook zij rampzalig was. Ik sloeg mijne oogen op in de hare, wij keken elkaar aan, zonder be­
grip. Mijn ziel zakte diep, en plotseling stond ik in den nacht van mijn tienden verjaardag uit
het raam van mijn slaapkamer naar de maan te kijken. - Zij had mij met een vinger, als een
hulpeloos kind, kunnen omgooien. - B. kwam binnen, gekleed om te gaan. Het schokte in
mijn keel: Het eind! "Ik kan niet meer voor je doen, Karsen.!!?" Onbeschrijfelijk. Haar gezicht
was wit en gezwollen, haar dronken oogen puilden uit en haar Vogelneus was dik. "Doe het
niet Saar, doe het niet." (stoot mij niet in den afgrond!) Ik boog niet, zoo machteloos bele­
digd; als met gebonden handen. Ik ging naar den deur; S. deed een scherpe greep naar mij,
haar oogen waren als van een droeven gier. Een kennis tikte en kwam binnen. Ik schreeuwde
in het portaal: "a Dieu;" - Dit was de laatste maal dat ik boven was. Als S. dood was, zou ik stil
zijn.'
Karsen liet zijn argwaan de vrije loop - zijn trots was gebroken, hij voelde zich verraden en
vernederd. Iedereen moest gewaarschuwd worden tegen de 'duivelsche' praktijken van beide
vrouwen, en al gauw maakte Karsen op velen de indruk volstrekt overspannen te zijn. Hij lag
tijden ziek bij zijn moeder en bezocht Frederik van Eeden in diens hoedanigheid van psy­
chiater. Van Eeden vroeg Willem Witsen of hij Karsen niet een tijdje in Londen wilde opvan-
L'C.7