download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

Zondige steden, preuts platteland?
stad en Gouda voor een kleinstedelijke, tamelijk besloten gemeenschap, die eveneens groeit,
maar beperkter, overzichtelijker. Daarnaast wordt een blik geworpen op enkele dorpen van
het Zuid-Hollandse platteland. Rotterdam speelde ook nog een opmerkelijke rol in de han­
del in vrouwen en meisjes, die daardoor vaak in het prostitutiecircuit terechtkwamen en waar­
tegen in het vierde kwart van de 19e eeuw traktaten werden afgesloten tussen Nederland en
enkele omliggende landen. Onder prostitutie wordt hier verstaan 'het verlenen van seksuele
diensten tegen een materiële vergoeding, met willekeurige partners'.
Reglementering van de prostitutie, zoals dat gedurende een belangrijk deel van de 19e
eeuw voorkwam in een groot aantal (garnizoens) steden, hield voor de bordeelprostituee de
verplichting in zich door de politie als zodanig te laten registreren en zich periodiek aan een
medisch onderzoek op geslachtsziekten te onderwerpen. Voor de prostituant oftewel de hoe­
renloper gold een dergelijke verplichting tot het ondergaan van medisch onderzoek evenwel
niet. Ook het bordeelbedrijf zelf was dankzij de reglementering aan velerlei regels gebonden,
wat evenwel tevens een impliciete erkenning van de bordeelprostitutie als legale werkvoorzie­
ning inhield. Dit aspect zette vele onzedelijkheidsbestrijders tot felle acties aan om tot af­
schaffing van de bordeelprostitutie te komen, hetgeen resulteerde in het bordeelverbod van
1911. Die onzedelijkheidsbestrijders, bestaande uit ideologisch zeer verschillende groeperin­
gen als orthodox-protestanten, rooms-katholieken, socialisten, feministen en liberalen, die el­
kaar, weliswaar op geheel verschillende gronden, vonden in hun afkeer van de reglemente­
ring van de bordeelprostitutie door de overheid, werkten innig samen om het grote kwaad te
keren. Dat bordeelprostitutie absoluut verwerpelijk was, en dat de overheid zich er verre van
moest houden, daarover waren zij het hartgrondig eens, en dat voor mannen en vrouwen één
en dezelfde moraal moest gelden, dat was voor hen vanzelfsprekend, daarover kon geen mis­
verstand bestaan. Door de gereglementeerde prostitutie werd het huwelijk ondermijnd, het
gezin vernietigd, de vrouw uitgebuit, de gezondheid geschaad, kortom, bordeelprostitutie
moest, zo waren zij van mening, verboden worden, wat in 1911 inderdaad geschiedde. 3
Gepoogd zal worden hierna een antwoord te geven op de vraag of tuinder Hein Roden­
burg terecht beducht was voor het zedelijke leven in de grote stad of dat dat op vooroordelen
berustte.
Zedelijk Gouda
Het aantal inwoners van Gouda bedroeg in 1796 11.715, hetgeen in 1811 was teruggelopen
tot 11.379. In 1840 waren er 14.451 inwoners en in 1894 telde de stad er 20.284. 4
Een officië­
le reglementering van de prostitutie vond in Gouda pas in 1876 plaats. Maar reeds in 1851
werden prostituees er officieus ingeschreven en gekeurd.
De directe aanleiding tot deze niet-officiële reglementering waren zeven geregistreerde ge­
vallen van syfilis in één jaar tijds — het revolutie- en cholerajaar 1848 — die de plaatselijke com­
missaris van politie ertoe aanzetten alarm te slaan. Medisch toezicht op de prostituees, maar
dan zonder formele regelingen, moest er komen en wel zo snel mogelijk. Twee jaar later was
3 Over de oorzaken van de opkomst en de ondergang van de reglementering van bordeelprostitutie in de 19e eeuw
zie onder meer de studie van Martin Bossenbroek en Jan H. Kompagnie, Het mysterie van de verdwenen bordelen. Prostitutie
in Nederland in de negentien/Ie eeuw (Amsterdam 1998).
4 P.H. Witkamp, Aardrijkskundig woordenboek van Nederland (Arnhem, Nijmegen [1895]) 285. Hierin ook een opsomming
van de industrietakken in Gouda in 1890.
27:;