download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

Zondige steden, preuts platteland?
gangers, was er in Gouda telkens maar één prostituee per jaar ingeschreven en, keurig in ba­
lans, telkens ook weer één uitgeschreven. In alle gevallen betrof het meerderjarige vrouwen,
werkzaam in het enig overgebleven bordeel; de registratie had plaatsgehad op hun eigen ini­
tiatief of ambtshalve, dus op last van de burgemeester. Misdrijven, overtredingen of zelfmoor­
den waren er in het afgelopen decennium in dit huis van ontucht niet gemeld. Wel waren vier
prostituees er besmet geraakt met geslachtsziekte. 14
Nu was dat het officiële antwoord, de papieren werkelijkheid die niet per definitie strookt
met de ontuchtige praktijk. Maar ook gegevens uit andere bron wijzen in dezelfde moralise­
rende richting. Sinds de jaren tachtig werd in Gouda zowel preventief als repressief krachtiger
opgetreden tegen vermeende onzedelijkheid. 15
Tegelijkertijd traden politie en justitie, Wet­
boek van Strafrecht en het nieuwe prostitutiereglement in de hand, beduidend strenger op
tegen vergrijpen op het terrein van de zedelijkheid. Voor het Goudse kantongerecht diende
in de jaren 1879-1895 een twintigtal zaken tegen logementhouders die tevens illegaal bordeel
hielden en prostituees die hadden verzuimd ter keuring te verschijnen. De Rotterdamse ar­
rondissementsrechtbank behandelde in dezelfde periode zes gevallen van aanzetting tot on­
tucht met minderjarigen. Deze aantallen zeggen niet zozeer iets over de omvang van het ille­
gale circuit als wel over de hardnekkigheid van de overtreders en van het vervolgingsbeleid. 16
In 1892 kwam de Goudse prostitutieverordening onder vuur te liggen, nadat de gemeente­
raad van Harderwijk op aandrang van de Nederlandsche Vereeniging tegen de Prostitutie
(NVP) ertoe was overgegaan de bordelen binnen zijn gemeentegrenzen te verbieden. Op 14
december 1892 droeg het ministerie van Binnenlandse Zaken de gemeente Gouda op een
aantal artikelen in de prostitutieverordening te wijzigen, maar Gouda weigerde, daar bij in­
williging het effect van de verordening geheel verloren zou gaan. Bij Koninklijk Besluit van 21
januari 1893 nummer 12 werd nu door de centrale overheid het eerste lid van artikel 4, het
derde lid van artikel 7, het derde en vierde lid van artikel 12 en het eerste lid van artikel 13
van de verordening van 18 december 1888 vernietigd. Bezwaar was de ambtshalve inschrijving
door de burgemeester van een vrouw als prostituee èn de verplichte ondertekening ervan
door de betreffende vrouw, die daartoe kon worden gedwongen, ook wanneer zij zichzelf niet
als prostituee beschouwde of dat ook gewoon niet was. Volgens het ministerie waren deze be­
palingen strijdig met artikelen inzake de persoonlijke vrijheid in Gemeentewet en Grond­
wet. 17
Tot halverwege de jaren negentig was er in Gouda nog sprake van hardnekkige maar klein­
schalige vergrijpen tegen de zedelijkheid. Sindsdien werd ook daar steeds minder van verno­
men. Al in 1895 heette het in een politierapport: 'Huizen van ontucht bestaan hier thans
niet'. Bierhuizen met damesbediening waren er nog wel, maar ze werden volgens hetzelfde
rapport scherp in de gaten gehouden. 18
In 1895 kwam als laatste geval een prostitutiezaak aan
14 SAHM, archief Commissaris van Politie, inv.nr. 62, 1889 - U 76 (inv.nr. 32), 22 en 23 februari 1889 (zie ook noot 9);
H WJ Volmuller, Het oudste beroep. Geschiedenis van de prostitutie in Nederland (Utrecht 1966) 36.
15 Jan H Kompagnie, 'Overheid en onzedelijkheid. De bemoeienis van de Nederlandse centrale overheid met de prostitutie
in lokaal, nationaal en internationaal perspectief (1811-1911)' (doctoraalscriptie Rijksuniversiteit Leiden
1994) 34-74.
16 Ibidem, 46-52.
17 Algemeen Rijksarchief (hierna: ARA), archief Kabinet des Konings, exhibitum 21-1-1893 nr. 12 (met de voorstukken-
23-12-1892 (nr. 5803 afd. BB): 14-12-1892 nr. 28 (nr. 5803 afd. BB); KB 21-1-1893 nr. 12: RvS-advies: 10-1-1893).
18 SAHM, archief Commissaris van Politie, inv.nr. 1895 (Pol 7): 26-1-1895 nr. 106 en: inv.nr. 62, 1896 - 705 (Pol 8,
1896), circulaire van minister Van der Kaay van Justitie (MvJ, 19-8-1896, 2e afd. A./C. nr. 134) betreffende de geboorteplaats
die Duitse prostituees opgeven en die vaak moeilijk te traceren zijn.
277