download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

'Dat sy die vrouwen lieff hebben'
dacht luchtje zat aan een in Castricum woonachtige grafelijke concubine. Volgens deze ge­
schiedschrijver van het Hollandse huis voelde de graaf zich tot dit 'wijf' aangetrokken 'dor
haer scone of dor der toverien hone'. 4
Ofwel door haar schoonheid, ófwel door haar toverij
had zij de graaf in haar ban gekregen. De mogelijkheid om een beoogde partner met behulp
van toverij te binden was in ieder geval rond het jaar 1300, toen Melis Stoke leefde, niet on­
bekend in Holland.
De rolverdeling in deze affaire is klassiek in die zin, dat de magische handelingen hier be­
doeld waren om het gedrag van een man te beïnvloeden. Onder degenen die met behulp van
magische handelingen probeerden een beoogde partner te winnen, waren vrouwen in de
meerderheid. Waar er wat meer gegevens beschikbaar zijn dan in het wat lapidaire verhaal
over de amoureuze avonturen van graaf Arnulf in Castricum, blijkt dat de specialisten die
konden worden ingehuurd om in dit soort gevallen magie te bedrijven eveneens vaak tot het
vrouwelijke geslacht behoorden. Een voorbeeld daarvan was Bertraet Willemsdr, die in 1446
in Gouda drie gulden aan de baljuw moest betalen om verdere juridische procedures af te ko­
pen. Zij 'was beruft dat sy raet konde geven van alrehande zaken omme die mans te betove­
ren, dat sy die vrouwen lieff hebben ende nae volgen souden'. 5
Jonkvrouw Margrieta Beyers, die in 1501 door het Hof van Holland werd verbannen, had in
Gorinchem onder andere een zekere Janneke Dericxdr als klant gehad. Janneke had haar
aanvankelijk om hulp gevraagd om bepaalde gestolen goederen terug te krijgen. Margrieta
had daarop in een spiegel gekeken en gezegd dat zij de naam van de dief niet wilde onthullen
'want dat moet met den duvel geschien'. Daarna was Margrieta overgestapt op een ander on­
derwerp en had zij Janneke voorspeld dat zij geen kinderen meer zou krijgen. Een dag later
was de jonkvrouw bij Janneke thuis gekomen, had haar de hand gelezen en veel geluk voor­
speld. Vervolgens had zij voor eenentwintig stuivers Janneke een worteltje verkocht dat zo
veel goed fortuin zou brengen dat zij 'tgeluck met besemen vuytten huysse vegen soude'. Ver­
volgens had de jonkvrouw gezegd: 'lek sye wel dat u man buyten boeit ende anderen vrouwen
liever heeft dan u. Ick wille u raidt geven ende indien ghy tselve doet, hy en sal nyemant liever
hebben ter werelt dan u ende alle andere vrouwen sullen hem duncken padden te wesen. Ick
hebbe een cruyt, ghy sult hem tselve gheven t'eten in syn warmoes off in syn bier ende broet.'
Jannekes echtgenoot had dus kennelijk veel buitenechtelijke affaires en Margrieta wist een
middel om hem daarvan te weerhouden. Zij zou ervoor zorgen dat in de ogen van de over­
spelige man alle vrouwen, met uitzondering van zijn echtgenote, padden zouden zijn. Om dat
te bereiken moest Janneke een toverkruid door zijn groente doen zodat hij dat magische mid­
del op zou eten. Dit toverkruid kostte de bedrogen echtgenote veertien stuivers. Daarop had
ook Jannekes zuster de adellijke waarzegster om raad gevraagd. Margrieta bekeek de urine
van deze nieuwe klant en stelde aan de hand daarvan vast dat die een rijke man zou trouwen
die binnen een jaar na het huwelijk zou overlijden.
Tegenover het Hof ontkende de waarzegster alle beschuldigingen, maar de procureur-ge­
neraal wees er toen op dat Margrieta tevens voorbehoedmiddelen en abortiva had verkocht
en wegens haar toverij al uit Zierikzee was verbannen. Haar recept voor een voorbehoedmid­
del bestond er uit dat een vrouw een smeerkaars aan moest steken, deze weer uit moest bla-
4 W.G. Brill (red.), Rijmkroniek van Melis Slnke I. Werken Historisch Genootschap, nieuwe serie 40 (Utrecht 1885) 45,
vers 881-886.
5 Algemeen Rijksarchief Den Haag (hierna ARA), Archief van de Grafelijkheids Rekenkamer (hierna AGRK), Rekeningen,
inv.nr. 1705, fol.4 v
: Rekening van Floris van Boechout, baljuw van Gouda, 1 december 1445 tot 30 november
1446.
199