download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

Liefde in opdracht
geweest en wie hij had ontmoet, maar slechts bij uitzondering noteerde hij ook wat daarbij
was voorgevallen. Wel werden in de dagboeken meestal verleende diensten en ontvangen we­
derdiensten vermeld. De dagboeken vormden vooral een lopende balans, waarin credit en
debet werden gewogen - niet op het financiële, maar op het sociale vlak. Door nauwkeurig te
noteren voor wie iets was gedaan en van wie een gunst of een dienst was ontvangen, kon men
bijhouden bij wie men krediet had en aan wie verplichtingen. In een wereld waarin alles ver­
liep via persoonlijke relaties was sociaal vermogen minstens zo belangrijk als geld. Een derge­
lijke boekhouding diende tevens als verantwoording. Dagboeken en kopieën van brieven
vormden het bewijsmateriaal in de verantwoording die men zijn nazaten schuldig was om­
trent het sociale beheer. Ze vormden een complement van de financiële administratie. Dag­
boeken bevatten bovendien vaak elementen waarmee een morele balans kon worden opge­
maakt, een afweging van deugden en zonden, die in de 17e eeuw onvermijdelijk religieus ge­
tint was. Het individu had niet alleen een opdracht als lid van een familie en een geslacht,
maar ook als sterveling. Hij moest zich de liefde van God waardig tonen. Door zich reken­
schap te geven van zijn deugden en zonden kon de dagboekschrijver zijn morele discipline
bevorderen. 6
De dagboeken van Willem Frederik bevatten diverse morele overwegingen, maar dienden
in de eerste plaats als boekhouding van krediet en verplichtingen, en als hulpmiddel in de da­
gelijkse competitie. Zoals iedereen in de 17e eeuw was hij doordrongen van het feit dat hij
deel uitmaakte van een familie, en dat hij zich zijn plaats daarbinnen waardig moest tonen.
Zijn voorouders waren een voorbeeld voor de nazaten geweest, zij hadden een eervol leven
geleid en een goede reputatie nagelaten, en het was zijn opdracht om die reputatie in stand
te houden. 'Sal de voetstappen van mijn voorsaeten alletijt volgen, om te beschermen wat sie
geopteneert en door oorloch in vrede bekomen hebben', schreef hij in een van zijn alma­
nakken. 7
Willem Frederik was geboren in een tak van het geslacht Van Nassau die nadrukkelijk in de
schaduw stond van de Oranjes, maar door een aantal omstandigheden waren er voor hem toch
interessante perspectieven. Wanneer de Oranje-tak in de mannelijke lijn zou uitsterven zou hij
- als erfgenaam van het kapitaal, het krediet en de reputatie van de familie, en gesteund door
zijn status als stadhouder van Friesland - opperbevelhebber van het leger kunnen worden en
misschien wel stadhouder in alle Nederlandse gewesten. Die kans was niet denkbeeldig: de
constitutie van de enige mannelijke Oranje van zijn generatie, prins Willem II, was niet al te de­
gelijk en de prins deed er zelf bovendien alles aan om die zoveel mogelijk te ondermijnen. Het
dagboek van Willem Frederik doet uitgebreid verslag van de levensstijl van prins Willem, die als
hij een auto zou hebben bezeten, beslist met hoge snelheid uit een bocht zou zijn gevlogen en
op zijn kop in een sloot beland. Prins Willem was, reeds op zijn veertiende, wel getrouwd, maar
het huwelijk was geen succes en gezien het feit hij zijn echtgenote zelden zag, was het nog maar
de vraag of zij kinderen zouden krijgen.
Willem Frederik bouwde een enigszins gecompliceerde relatie op met de veel jongere
prins, die voor hem tegelijk concurrent, voorbeeld, tegenpool, baas en vriend was.
6 Elisabeth Bourcier, Lesjournaux privés en Angleterre de 1600 a 1660 (Lille 1977); Judith Pollmann, Another Road to God.
The religious deoelopment of Arnoldus Buchelius (1565-1641) (dissertatie Universiteit van Amsterdam 1998) 17-27.
7 Gloria Parendi (hierna: GP), 6-1-1650.
22.2