download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

'Dat sy die vrouwen lieff hebben'
met zijn hulp hun bezittingen wilden achterhalen. Maar onder zijn clientèle bevonden zich
ook de echtgenotes van zeelui die wilden weten waar hun mannen waren. Du Wart was in op­
spraak gekomen omdat hij, wanneer hij door een vrouw werd geconsulteerd, altijd 'sijn man-
nelijckheit heeft voor den dagh gehaelt, de selve aen haer getoont ende daer mede in haer
bijwesen schandelijck gespeelt'. Bij een van die gelegenheden had hij tegen enkele bezoek­
sters gezegd: 'Sijt ghij daer voor vervaert? Gij sijt jonge meijskens.' 20
Door het bloed van een vrouw te bestuderen kon dus kennelijk de verblijfplaats worden
achterhaald van een man met wie zij een bijzondere relatie onderhield. Het ging daarbij ove­
rigens niet altijd om echtgenoten of minnaars. Zo was in 1633 in Schiedam een kopster actief,
die uit het bloed van een door haar behandelde vrouw kon afleiden dat die een zoon in Oost-
Indië had. De waarzegster zag de zoon in kwestie daar bij het vuur zitten. Bij een andere
vrouw stelde zij vast dat haar broer op een schip voer dat juist voor de kust van Pernambuco
een met suiker geladen Portugese kraak had gekaapt. 21
Een kopster kon niet alleen vaststellen of het goed ging met een dierbare die buitenslands
was. Zij kon ook informatie verstrekken over een man die gewoon thuis was. In 1655 bijvoor­
beeld verzocht de Alkmaarder Arent Niesen een notaris om de attestatie op te nemen van
Haduw Lambertsdr. 22
Deze verklaarde toen dat zij meer dan eens aanwezig was geweest wan­
neer Maria de Haen, die met Arent getrouwd was, maar nu gescheiden van hem leefde, werd
bezocht door de 'copster ende waersegster' Jannitie 'de welcke met een helm soude sijn ge­
boren'. Maria had steeds gevraagd wanneer Arent Niesen zou sterven. Het antwoord van de
waarzegster luidde dat hij niet lang meer zou leven. Zij had zijn doodkist of lijkbaar al gezien.
Ook de kopster Judith Afoors die in 1658 uit Rotterdam werd verbannen, was naar haar
zeggen met de helm geboren en stelde dat zij daarom meer kon zien dan een gewoon mens.
Sinds zij zich vier jaar tevoren in Rotterdam had gevestigd had zij met koppen de kost ver­
diend. Zij zag 's nachts een bijzonder licht en kon ook aan de ogen van een meisje zien of zij
nog maagd was. Zij kon nog twee vrouwen noemen met dezelfde vaardigheid: 'Willempje opt
Oosteynde' en 'Nele den Hoochduyts op de Dijck'. 23
Iemand van wie de geboorte een ongewoon karakter had gehad, beschikte over buitenna­
tuurlijke vaardigheden. Dat gold voor personen die met de helm waren geboren, maar ook
voor mensen die met de keizersnede ter wereld waren gebracht of die na de dood van hun
moeder waren geboren. Tryn Jans van Hamburg bijvoorbeeld beroemde zich er op dat zij 'was
een ongeboorne levendich nae de doot van haer moeder uit het lichaem gesneden'. In 1622
vertelde zij een Delftse weduwe die op het punt stond te hertrouwen, dat zij een gelukkig hu­
welijk zou hebben omdat er onder haar huis een schat was begraven. Tryn zou er voor zorgen
dat die te voorschijn kwam als de weduwe haar eerst een flink bedrag aan geld, wat goud en
enig textiel zou bezorgen. Toen Tryn probeerde zich met haar buit uit de voeten te maken,
werd zij in Rotterdam gevangen genomen en verbannen.
Deze waarzegster ging niet erg handig te werk, want zij werd opvallend vaak veroordeeld.
Voordat de Hamburgse in Holland aankwam was Tryn al in 1620 te Utrecht wegens waarzeg­
gerij veroordeeld. Zij bekende toen dat het gerecht in haar vaderstad haar om zulke praktij­
ken al een oor had laten afsnijden. 24
Het was kennelijk haar gewoonte vrouwen te benaderen,
20 GA Rotterdam, Oudrechterlijk archief (hierna ORA-R), inv.nr. 249, fol. 71-73 v
.
21 GA Schiedam, Oudrechterlijk archief (hierna ORA-S), inv.nr. 91, fol. 81-82.
22 GA Alkmaar, Notarieel archief Alkmaar, inv.nr. 192, fol. 367-368.
23 GA Rotterdam, ORA-R, inv.nr. 248, fol. 259"; inv.nr. 140, 6 augustus 1658.
20:5