View/Open - BORA - Universitetet i Bergen

kan lett la seg forføre til ei samanlikning der ein i militære førebur seg til krig, medan skulen
driv opplæring fram mot eksamen.
Samanstilling av skulearkitektur og andre disiplinære institusjonar har også ide`historikaren
Michel Focault gjort i sitt arbeid. Han utviklar ein sosialiseringsteori der han forklarar
grunnleggjande utviklingstrekk i det moderne samfunnet som veks fram frå 1700 talet. Han
kallar teorien ”den store innesperringa” og ”disiplineringsteorien”. 114 Kort fortalt bygger den
på fyljande oppfatting: I laupe av 1700-1800 talet gjennomgjekk Europa den industrielle
revolusjonen som leda til eit kapitalistisk samfunnssystem. Parallelt med denne prosessen
voks det fram ein moderne disiplin som medførte overvaking og kontroll med menneska.
Desse prosessane føresette kvarandre, i fylje Focault. Det moderne industrisamfunnet krev eit
herredøme over menneska slik at dei lystra ordre og opptrer ”økonomisk” dvs lydig. 115
Focault hevda at myndigskapet oppretta ei stor mengd institusjonar der dei menneska som
ikkje tilpassa seg tidas krav blei sperra inne for å øve opp det å vere lydig og tilpassing i
samfunnet. Ulike typar disiplineringsbygg vart då viktig, med ei detaljert organisering av
arkitekturelementa der alt var synleg og gjorde nøyaktig vakthald mogleg. Byplanlegging,
bygging av kontor, sjukehus, asyl, fengsel og læreanstaltar fyl dette prinsippet. 116
Organiseringa av desse bygga mogleggjer ein tydeleg indre detaljert kontroll, og føremålet er
at arkitekturen kan føre fram endringar av individ og påverke deira åtferd. På den måten gjer
ein menneska til gjenstand for makt og kunnskap. Skulebygget kunne fungere som eit
dressurmiddel, eller læremaskin. Romma vart då stilt opp på ei rekke som små celler langs ein
korridor. 117 Skulebyggets lukka form og pedagogikkens fokusering på reglar og styring gjev
oss assosiasjonar til denne teorien som Focault presenterar. Skuleporten ved Rothaugen skule
kan sjåast som eit døme på den kontrollerte styringa som også er å finne innanfor militæret
(fig. 58). Plasseringa i landskapet viser i begge samanhengar at bygget skal verne mot
omgivnadane, og i desse tilfella kystlinja. På kvar sin måte skal anlegga verne menneska
innanfor ved hjelp av kunnskap som skal ruste elevane når dei kjem ut i samfunnslivet eller
gje dei dugleikar som gjer soldatane klar for kamp. Med andre ord ein slags sosial oppseding
av menneska innan kontrollerte rammer.
114
Bøe,J.B. Økonomiske og materielle forhold – et historisk perspektiv. I Skaalsvik, E.M og Kvello Ø. (red):
Barn og miljø: om barns oppvekstvilkår i det senmoderne samfunnet. (Oslo: Tano Aschehoug) s. 25-26
115
Bøe s. 25-26
116
Michel Foucault. Det modene fenseles historie. Oversatt av Dag Østerberg. (Gyldendal Norske forlag: Oslo
1977) s. 156-157
117
Foucault (1977) s. 156-157
62