ұстайтын құрал, ұсталған зат, ұстау əрекеті – ұстау. Көличордан сақталып келе жатқан“аңдарды қоршау” деген мағынадағы авла сөзі осы мағынада орыс тіліне дендеп еніп,өз сөзіндей сіңісіп кетті. Мəселен, овлава сөзінің: 1. (при охоте) қаумалау, қоршау; 2.перен. (с целью поимки). Айнала қоршау, қамап алу [2,518]. А б сөзінен – ла жұрнағыарқылы етістік жасалғандағы мағыналары “аула”, “ұстау”, “балық ұстау”, яғни етістіктудыратын – ла жұрнағы етістік қызметіндегі ау сөзінің семантикалық өрісіннақтылайды, оған дəлел 6 мағынадағы ау етістігінің мазмұны аулау, ұстау, балық ұстаудеген неғұрлым жалпы мағынадағы сөздермен беріліп тұр.Жалпы ұғым, тілге қатысты алғанда жалпы мағына, кейде константтар деп театалады. Константтар дегеніміз – тілдің немесе тілдердің, дамуының барлықкезеңдерінде, яғни синхрониясында да, диахрониясында да өзгеріссіз қалатынэлементтер. Ал семантикалық константтар дегеніміз – тілдің даму тарихындатұрақтылығын сақтайтын семемалар. Белгілі бір сөздерді белгілі бір тіл немесе тілдерішінде жалпы мағынасы мен мазмұнын тектес етіп байланыстырып тұратын семемалар– сөздердің лексикалық-тақырыптық, лексикалық-грамматикалық топтары өзгеріскетүссе де айнығысыз қалатын бірліктер. Оған төмендегі бірнеше мысалдар арқылы көзжеткізуге болады. Жалпы түркі тілі кезеңінде, яғни түркі ескерткіштері ортақ, қазіргітүркі тілдері тұтас тіл болғанда, сөздер заттарды бөліктерге, қимыл-қозғалыстардыбағыттарға, сын-сипатты реңдерге бөлшектемей атаған. Мəселен, балтыр деп түркімен,түрік, əзірбайжан, гагауыз, қырым татарлары, қарайым, құмық, қарашай, балқар, тува,өзбек, якут, қырғыз, ноғай, қарақалпақ, татар, башқұрт, қарағас, алтай, телеуіт жəнеқазақ тілдерінде “адам жіліншігіндегі бұлшық етті” атаса, əзірбайжан, түркімен, қырымтатарлары, қарайым, құмық, татар, өзбек, тофалар тілінде “сирақ, жіліншік”, түрік,гагауыз, қарайым тілдерінде “аяқ”, якут тілінде “малдың алдыңғы аяғы”, қарайымтілінде “сан”, түркімен тілінде “өсімдік сабағы”, якут тілінде “қол”, қарайым тілінде“буын” аталады. “Манихей мəтіндері” ескерткішінде алғашқы мағынада қолданылады(2-сурет).2-сурет10
СанБалтыр(Қарай.)(Түрк, түр, əз, гаг, қтат, қарай,құм, қ-б, тув, өзб, як, қарғ, ноғ,ққал, тат, башқ, қарағ, алт, тел.)Буын (қарай)Сирақ(Əз, түрк, қтат, қарай,құм, тат, өзб, тоф.)Аяқ (түр, гаг, қарай.)Өсімдік сабағы (түрк.)11
- Page 4 and 5: isə məsələn, Yan Rıpka bu mül
- Page 6 and 7: (2)ТҮРКІ ТІЛДЕРІНДЕ
- Page 8 and 9: б) Түнв) Таңсəрів) Т
- Page 12 and 13: Малдың алдыңғы аяғ
- Page 14 and 15: Қол (МҚ, ЖБ, АИ, түрк,
- Page 17: Тығын (алт.).алт.).(тү
- Page 20: irliğinden daha önemli olgunun ı
- Page 23 and 24: Cümle içimden öyle gelir öyle y
- Page 26 and 27: Yüzde yetmiş muvaffak olursak kay
- Page 28 and 29: kavranmışken, Türkçenin çağda
- Page 30 and 31: ilgi, tecrübe, siyaset ve saır y
- Page 32 and 33: (6) Si-Ma-Chian, Tarihi kayıtlar,
- Page 34 and 35: ve çevresindeki katliamın duyurul
- Page 36 and 37: Tiflis'te Azeri Mahallesi diye anı
- Page 38 and 39: gittiler. Bir müddet sonra bir ada
- Page 40 and 41: vaziyeti öyle izliyordu ki, sanki
- Page 42 and 43: Nerimanov, Erkin Vahidov, Cengiz Ay
- Page 44 and 45: netleşmiştir. Bu müzik türleri
- Page 46 and 47: kaynakları Hunların kendilerine a
- Page 48 and 49: unları elinde kesin bir kanıt olm
- Page 50 and 51: (7)TÜRK KÜLTÜR KAYNAKLARINDA YUR
- Page 52 and 53: mallarından önce gelmektedir. Bu
- Page 54 and 55: türbeye ve hatta hiçbir ilahi de
- Page 56 and 57: ANАLОQLARXassəMünasibətİzahed
- Page 58 and 59: U- şəkilli en kəsiyi sabit olan
- Page 60 and 61:
qanunlara tabe olan və indiyə qə
- Page 62 and 63:
yaygın ve derin kul-lanmak vacıp
- Page 64 and 65:
Согласно анализу, м
- Page 66 and 67:
инструмента привле
- Page 68 and 69:
(10)TİKİNTİ MATERİALLARI İSTEH
- Page 70 and 71:
məhsullara (materiallara) olan eht
- Page 72 and 73:
əməyin nəticisini daha da yüks
- Page 74 and 75:
5,08-12,8 mq/l arasında dəyişir.
- Page 76 and 77:
artmışdır. Şimal-Şərqi Bankə
- Page 78 and 79:
Azərbaycan demokratik, hüquqi dö
- Page 80:
Bir neçə əsr ərzində milli azl
- Page 84 and 85:
(14)TÜRK ÖZEL AD BİLİMİ ÇALI
- Page 86 and 87:
Aydil Erol, bula için “1. Pişir
- Page 90 and 91:
(15)ORTA DOĞU BÖLGESİ VE TÜRK A
- Page 92 and 93:
Çok yönlü çatışmayı durdurma
- Page 94 and 95:
Irak Savaşı (hem birinci, hem iki
- Page 96 and 97:
KİTAP TANITIMLARI ve REKLAMLAR"TÜ
- Page 98 and 99:
Türk Dünyasında DinTürk Dünyas
- Page 100:
Bildiri metninde yapılan atıflara
Change language