9. Sayı; TURAN-SAM KIŞ Sayısı, 2011

(8)FİZİKANIN TƏLİMİNDƏ ANALOGİYANIN YERİ VƏ ROLUNaxçıvan SƏFƏROV Yusub OĞLU 88İstənilən ali məktəb kursu ikili təbiəti ilə xarakterizə olunur: bir tərəfdən, tələbələrmüəyyən biliklər sistemini mənimsəməlidirlər (burada kurs tədris predmeti kimi çıxış edir),digər tərəfdən, onlar elmi fəaliyyətin əsaslarını, onun metodlarını və priyomlarınımənimsəməli, tədqiqat işi aparmalıdırlar, onun gedişində yeni obyektiv nəticələr almalıdırlar(burada kurs elm kimi çıxış edir). Bu baxışların hər birində analogiyanın tətbiqinin özxüsusiyyətləri vardır. Birinci halda analogiya təlim metodu, ikinci halda elmi idrak metodukimi çıxış edir.Bundan başqa, tələbələrin təlim fənninin məzmununu təşkil edən nəzəri problemlərimüstəqil şəkildə mənimsəməsi zamanı ( məsələn, problemli təlim şəraitində) analogiyatələbələr üçün vasitə kimi çıxış edir və onun köməyilə təlim fənninin məzmununumənimsəyirlər.Deyilənləri nəzərə almaqla ümumi fizikanın öyrənilməsi prosesində analogiyaya:birincisi, elmi idrak metodu kimi (qnoseoloji baxış) baxmaq olar və vacibdir; metodun istifadəolunması yeni obyektiv məlumatın alınmasına gətirir və bu məlumat fizika elmininməzmununa daxil edilə bilər; ikincisi, təlim metodu kimi baxmaq olar və vacibdir. Metodunmüəllim tərəfindən tətbiqi tələbələri təlim fənni kimi ümumi fizikanın məzmununu təşkil edənyeni subyektiv məlumatın mənimsənilməsinə yönəldir; üçüncüsü, vasitə kimi baxmaq olar vəvacibdir; bu vasitənin köməyilə tələbələr ümumi fizika kursunun problemlərini müstəqilşəkidə mənimsəyirlər.Təlim praktikasına ümumelmi idrak metodlarının tətbiq edilməsininqanunauyğunluğu təlim və təhsil – tərbiyə nəzəriyyəsi ilə məşğul olan alimlər tərəfindənnəzəri cəhətdən əsaslandırılmış və praktiki cəhətdən təsdiq edilmişdir [2-11]. Bunun üçün əsasidrak prosesinin və təlim prosesinin prinsipial oxşarlığıdır; idrak prosesinin nəticəsi yeniobyektiv məlumatın alınmasından, həyati vacib elmi problemlərin həllindən ibarətdir. Təlimprosesinin gedişində elm tərəfindən kəşf olunmuş, lakin tələbələr üçün yeni olan prinsiplər,qanunlar, qanunauyğunluqların subyektiv “kəşfi” baş verir. Həm elmi, həm də təlimməsələlərinin həlli zamanı intellektual fəaliyyətin təşkili oxşar həlledici cizgilərə malikdir.Onlar eyni fikri, evristik - məntiqi və təşkilat proseslərinə əsaslanır ki, bunlar da təlimi idrakfəaliyyəti prosesində mənimsənilə bilər və mənim-sənilməlidir. Sonuncu ixtisasçının həyatifəaliyyəti üçün əsas təşkil edir. Məntiqi vasitələrin pedaqoji prosesin səmərəliliyiniyüksəltmək məqsədi ilə istifadə edil-məsi isə bir sıra tədqiqatlarda etiraf edilmişdir.S.P.Bondar analogiyaya təlim metodu kimi aşağıdakı tərifi vermişdir: “analogiyatəlimdə məlumatın mənimsənilməsinin elə yoludur ki, burada obyektlər arasında müəyyənxassə və ya münasibətlərin oxşarlığının müəyyən-ləşdirilməsi əsasında tələbənin idrakifəaliyyəti öyrənilən obyekt haqqında bilik axtarışına, biliklər sistemində onun yerinin dərkedilməsinə , hansı isə ifadə olunmuş müddəanın mənimsənilməsinə və yadda saxlanılmasınayönəlir” [11, s.76].Əldə edilən biliklərin xarakterinə görə analogiyanın didaktik təsnifatını aşağıdakıkimi vermək olar:88 Azərbaycan Texniki Universiteti, Bakü/AZERBAYCAN.55