9. Sayı; TURAN-SAM KIŞ Sayısı, 2011

U- şəkilli en kəsiyi sabit olan qabda mayenin rəqs periodunu tapmalı. Qabın mayeilə dolu hissəsinun ümumi uzunluğu l-ə bərabərdir. ÖO şərtdə verilmişdir. Analoq olaraqelastik yaylı rəqqasın rəqsləri haqqında məsələni seçirik ( O 2 məlumatı). Yaylı rəqqas üçünmperiodun düsturu məlumdur: T = 2π(AƏ). Sistemi rəqs etmə-yə məcbur edən qüvvəniktapaq (ÖO). Tutaq ki, mayenin səviyyəsi sağ qolda x qədər azaldılmışdır, sol qolda isə uyğunolaraq, tarazlıq vəziyyətindən x qədər yuxarı qalx-mışdır. Onda səviyyələr arasındakı fərq2x-ə bərabər olacaqdır və sol qoldakı mayeyə hündürlüyü 2x-ə bərabər olan maye sütunununkompensasiya olunmamış ağırlıq qüvvəsi təsir edəcək:F = −2Sρgx,burada S – borunun en kəsiyinin sahəsi, ρ- mayenin sıxlığıdır. Düsturdakı minusişarəsi göstərir ki, F – qüvvəsi sistemi tarazlıq vəziyyətinə qaytarmağa çalışır (yaylırəqqasdakı kimi). Bu qüvvəni yayda təsir edən F=-kx qüvvəsi ilə müqayisə edərək belə nəticəçıxarırıq ki, baxdığımız sistem üçün sabit kəmiyyət yayın sərtliyini göstərən kəmiyyətlə eynixassəni xarakterizə edir. Deməli, bu kəmiyyətlər analoq fiziki kəmiyyətlərdir ( O 3 məlumatı).Yay üçün period düsturunu öyrənilən məsələyə köçürürük (öyrənilən obyekt ÖO). Nəhayət,Tm Sλρ2π = 2π= 2πk 2Sρgλ2g= .Analogiyaya görə təfəkkürün formalaşması üçün tələbələri müxtəlif şəkillianaloqlaşdırmaların strukturu ilə tanış etmək lazımdır. Aşağıda müxtəlif analoq-laşdırmaşəkilləri üçün mühakimələrin uyğun strukturları verilmişdir (şək.3) və onlar üçün fizikadanuyğun misallar seçmək olar.İzahedici analogiya təlim prosesində aydınlıq əlamətinin bir predmetdən və yahadisədən digərinə ötürülməsi funksiyasını yerinə yetirir. İzahedici analogiyadamühakimələrin strukturu şək.3-də (1) göstərilmişdir.Analogiyanın bu şəklini şərh etmək üçün atomda elektronların enerjisininkvantlanması misalını gətirək. Elektronların enerjisi üçün qadağan olunmuş qiymətlərinmümkünlüyünü nümayiş etdirmək üçün stolun üstündə tarazlıq vəziy-yətində duran kibritqutusunun potensial enerjisi və elektronun enerjisinin diskret qiymətləri arasındaanaloqlaşdırma aparmaq olar. Qutuda üç belə vəziyyət vardır: qutu ən böyük səthi üzərindədayananda, bir az kiçik səth üzərində dayananda, ən kiçik səth üzərində dayananda. Buvəziyyətlərə stolun səthinə nəzərən potensial enerjinin W i =mgh i i=1,2,3. qiymətləri uyğungəlir. Bu stasionar hallardan kənarda qutuya təsir edən qüvvə momentləri bir-birini kompensəetmir və qutu düşür. Digər “qadağan olunmuş” hallar da vardır.AƏ1. Aralarında mövcudolanmüəyyənmünasibətin əsasındaanaloqdurlar.2. Səbəblərinoxşarlığı əsasında analoqdurlar.3. Həlledicixassələrin oxşarlığınəticəsində analoqdurlar.4. Obyektlərdəonların analoqluğunumüəyyənləşdirənmünasibətlər baş verir.5. Onlarınelementləri arasındakıuyğunluq əsasında analoqdurlar.58ÖOАYM1. Aydınlıq (başa düşülmə)əlaməti.2. Nəticələrin eyniliyi.3. İxtiyari xassənin də eyniliyi.4. Öyrədilənləri mənimsəməküçün yeni qanunauyğunluqlarınmüəyyənləşdirilməsi.5. Münasibət köçürülür.6. Funksiyaların oxşarlığı.7. Bitkilərin sistemləşdirilməsi.