9. Sayı; TURAN-SAM KIŞ Sayısı, 2011

(6)İSLAMİYET’TEN ÖNCE KURULAN ORTA ASYA TÜRK DEVLETLERİDÖNEMİNDE KULLANILAN MÜZİK ALETLERİFeyzan Göher VURAL 24ÖZETOrta Asya Türkleri, askeri, siyasi, ekonomik ve kültürel açıdan son derece güçlüdevletler kurmuşlardır. Ortaya koydukları kültür ve sanat ürünleri, bu uygarlıkların geldikleriseviyeyi gösterir niteliktedir. Bir ulusun gelişmişlik düzeyi, o ulusun müziğinin yapısına,müzik çeşitliliğine ve müzik aletlerine verilen değere yansır. Bu anlamda Orta Asya TürkDevletleri’nde kullanılan müzik aletleri, incelenmesi ve tanıtılması gereken değerli özellikleresahiptir.Betimsel tarama yöntemine dayalı olan bu çalışmada, Hun, Göktürk ve Uygurlardakullanılan müzik aletlerinin neler olduğu; bu aletlerin kullanıldıkları yerler, toplumsal, askerive siyasal değerleri vurgulanmıştır.Anahtar Kelimeler: Orta Asya Türkleri, Hunlar, Göktürkler, Uygurlar, Orta AsyaTürk Müziği, Türk Müzik AletleriGİRİŞÇeşitli belge ve buluntulara göre tarihte tam teşekkül etmiş ilk Türk devleti olan Hunİmparatorluğu 25 ; muhteşem Orhun Kitabeleri’ni oluşturan Göktürkler ve İslam öncesi Türktarihinin en parlak çağı olarak tanımlanan Uygur Devleti 26 , 27 dönemleri Türk kültür vesanatına dair muhteşem ürünlerin verildiği çağlardır.Orta Asya Türkleri güzel sanatlara büyük bir ilgi göstermiştir. 28 Resim, heykel, madenişlemeciliği, ahşap oymacılık, dokumacılık, keramik sanatı, deri işlemeciliği, mimari gibisanatsal ürünlerle birlikte, müzik de oldukça gelişmiş bir sanat dalıdır.Orta Asya Türklerinde MüzikMüzik, Orta Asya Türklerinde sadece bir eğlence aracı değildir. Askeri, toplumsal vedini yaşamın ayrılmaz bir parçasıdır.Hunlardan itibaren Türk kağanlarının sarayları ve boy başkanlarının (beylerin)kaldıkları yerler devletin ve toplumun sadece yönetim merkezleri değil, aynı zamanda enönemli kültür, sanat ve müzik merkezleri olmuştur. Buralarda müziğe büyük ilgi duyulmuş,müzikçiler ve müzik toplulukları bulundurulmuştur. 29Hunlar zamanında mod öncesi aşamadan modal aşamaya geçen ve pentatonik biryapıya sahip olan Türk müziği, Göktürkler döneminde modal açıdan zenginleşerek,Uygurlar’da 7-8 sesli modal müzik aşmasına ulaşmıştır. Orta Asya Türk müziği türleri içinde,mehter müziğinin kökenini teşkil eden tuğ müziği, dini müzik, eğlence amaçlı müzikler,güncel konuları işleyen müzikler yer alır.Türklerde, Türk Halk Müziği ve Türk Sanat Müziği ayrımı, Hunlar dönemindenitibaren şekillenmeye başlamış, Göktürklerde belirginleşmiş, Uygular döneminde ise tamamen24 Yrd.Doç.Dr. Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi. Güzel Sanatlar Eğitimi Bölümü. MüzikEğitimi Anabilim Dalı öğretim üyesi.25 Öztuna, Yılmaz (2008), Cumhuriyet Dönemi Öncesinde Türkler, Babıali Kültür Yayınları, İstanbul. s.3126 Şerafettin, Turan. (1990), Türk Kültür Tarihi. Bilgi Yayınevi, Ankara, s.7527 Hey’et, Cevat (1996), Türklerin Tarihi ve Kültürüne Bir Bakış, Yazıldığı yıl:1838, Türkiye Türkçesine çevirenve hazırlayan: M.Müderriszade, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara. s.1928 Anadol, Cemal, F.Abbasova, N.Abbaslı (2007), Türk Kültürü ve Medeniyeti, Bilge Karınca Yayınları, İstanbul.s.61729 Uçan, Ali (2000), Geçmişten Günümüze Günümüzden Geçmişe Türk Müzik Kültürü, Müzik AnsiklopedisiYayınları, Ankara.43