9. Sayı; TURAN-SAM KIŞ Sayısı, 2011

Azərbaycan demokratik, hüquqi dövlət quruculuğu istiqamətindəki fəaliyyətində millivə dini azlıqların hüquqlarının qorunmasına xüsusi diqqət yetirir. Azərbaycan dövlətiəhalisinin çoxmillətli olmasını özünün tarixi nailiyyəti hesab edir və milli-mədənirəngarəngliyi cəmiyyətin zənginliyinə xidmət edən amil kimi dəyərləndirir.Azərbaycanın qanunvericilik aktlarında milli azlıqların hüquqlarının qorunması iləbağlı mühüm konkret maddələr var.Azərbaycan Respublikasının suverenliyi haqqında Konstitusiya aktı AzərbaycanRespublikasının bütün vətəndaşlarının Qanun qarşısında bərabər olduğunu təsdiq edir. 1995-ci ildə qəbul olunmuş Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasının 25-ci maddəsinə əsasən,dövlət irqindən, milliyyətindən, dinindən, dilindən və mənşəyindən asılı olmayaraq hər kəsinhüquq və azadlıqlarının bərabərliyinə təminat verir. İnsan və vətəndaş hüquqlarını vəazadlıqlarını irqi, milli, dini, dil, mənşəyi, əqidə, siyasi və sosial mənsubiyyətə görəməhdudlaşdırmaq qadağandır[4].Konstitusiyasının 44-cü maddəsinə əsasən isə, «hər kəsin milli mənsubiyyətiniqoruyub saxlamaq hüququ vardır. Heç kəs milli mənsubiyyətini dəyişdirməyə məcbur ediləbilməz».«Mədəniyyət» haqqında Qanunun 11-ci maddəsində milli mədəniyyətin inkişafına vəqorunub saxlanılmasına yardım nəzərdə tutulur. Dövlət Azərbaycan xalqının millimədəniyyətinin inkişafına və qorunub saxlanılmasına, eləcə də Azərbaycan Respublikasınınərazisində yaşayan bütün milli azlıqların mədəni kimliyinə təminat verir.Milli azlıqlar öz milli mədəni mərkəzlərini, assosiasiyalarını və digər qurumlarınıyaratmaq hüquqlarından tam istifadə edirlər.Hal-hazırda Azərbaycanda onlarla milli mədəniyyət mərkəzi fəaliyyət göstərir.Onların arasında «Birlik» cəmiyyəti, Rus icması, Slavyan mədəniyyət mərkəzi, Azərbaycan-İsrail icması, Ukrayna cəmiyyəti, Kürd mədəni mərkəzi «Ronai», «Samur» ləzgi millimərkəzi, Azərbaycan-Slavyan mədəniyyət mərkəzi, Tat mədəniyyət mərkəzi, Azərbaycantatarcəmiyyəti, Tatar mədəniyyət cəmiyyəti «Turqan-tel», Tatar mədəniyyət mərkəzi«Yaşlıq», Krım tatarları cəmiyyəti «Krım», gürcü cəmiyyəti, Azərbaycan gürcülərininhumanitar cəmiyyəti, İngiloy icması, Çeçen mədəniyyət mərkəzi, Axısxa türklərinin «Vətən»cəmiyyəti, Axısxa türk qadınlarının «Sona» cəmiyyəti, Talış mədəniyyət mərkəzi, Avarcəmiyyəti, Dağ yəhudilərinin icması, Avropa yəhudiləri (Aşkenazi) icması, Gürcü yəhudiicması, Yəhudilərin qadın humanitar assosiasiyası, «Kapelhaus» alman mədəniyyət icması,Udin mədəniyyət mərkəzi, Polyak mədəniyyət mərkəzi «Polonia», Beynəlxalq Talışassosiasiyası «Mada», Talış assosiasiyası «Avesta», Udin mədəniyyət mərkəzi «Orain»,«Buduq» mədəniyyət mərkəzi, Saxur mədəniyyət mərkəzilərini qeyd etmək olar. Milliazlıqların sıx yerləşdiyi ərazilərdə həvəskar cəmiyyətlər, milli və dövlət teatrları, həvəskarassosiasiyalar və maraq qrupları fəaliyyət göstərir. Məsələn, Qusar rayonunda Ləzgi, Qaxrayonunda isə Gürcü Dövlət teatrları, Astara və Lənkəran rayonlarında Talış folklor qruplarıfəaliyyət göstərir[5].1992-ci il oktyabrın 7-də qəbul olunmuş «Təhsil» haqqında Qanunun 6-cı maddəsi və«Dövlət dili» haqqında Qanunu 3-cü maddəsinə əsasən təhsil milli azlıqların müxtəlifdillərində verilə bilər.Respublikamızda yaşayan milli azlıqların demək olar ki, hamısı Azərbaycan dövlətdilini və onların təqribən beşdən dördü rus dilini də bilir. Əlbəttə ki, bu dillərə realyiyələnmək səviyyəsi fərqlidir, amma görünür ki, etniklərarası ünsiyyət üçün kifayətdir.Avropa Şurasının tam hüquqlu üzvü olan Azərbaycan bu mötəbər qurumun 05 noyabr1992-ci ildə qəbul etdiyi “Regional dillərin və ya azsaylı xalqların dillərinin AvropaXartiyası”nın prinsiplərini daim diqqət mərkəzində saxlayır.Azsaylı xalqların mədəni-maarif inkişafı tarixində Azərbaycanın müəyyən təcrübəsivar. Respublikamızın 13 rayonunda yaşayan etnik qrupların uşaqları öz milli adət vəənənələrini, mədəniyyətini öyrənmələri üçün lazımi şərait yaradılıb. Belə ki, Quba, Qusar,İsmayıllı, Xaçmaz, Oğuz, Qəbələ rayonlarının 126 məktəbində 24670 şagird ləzgi, Lerik,Lənkəran, Astara, Masallı rayonlarının 246 məktəbində 26070 şagird talış, Balakən, Qəbələ,78