9. Sayı; TURAN-SAM KIŞ Sayısı, 2011

Aydil Erol eserinde Efendibula için “şeriye sicillerindeki adlardan biri, kadın adıolduğunda hiç şüphe yok” izahını yapmıştır. 94Uzun zaman araştırdığımız ve düşündüğümüz, lakin akla ve hakikate yatkın birizahını bulamadığımız Efendibula kadın ismine, Osman Turan’ın Türk Cihan HâkimiyetiMefküresi Tarihini okurken rasladık. Merhum tarihçimiz mevzuyla ilgili hemen her bilgiyimezkûr eserinde vermiştir. Esas itibariyle Osman Turan’a borçlu olduğumuz kelimeninetimolojisi şu şekildedir:Mevlana Celaleddin-i Rumî (1207-1273) hayattayken dahi çok meşhurdu ve yerliRumlardan da müritleri vardı (Yeri gelmişken cenazesine bütün dinlerden insanlarınkatıldığını hatırlatmayı uygun görüyoruz). Hatta Mevlana jest olsun diye bir kaç Rumca şiiryazmıştır ki o devir Rumcası için mühim bir kaynaktır. Rumlar o devirde çok ileri bir kültüresahip olmadıkları için Anadolu Rumcasından lisani örnek verememişlerdir. Mevlana kelimemanası itibariyle efendi-miz anlamına geldiğinden, Rumlar Celaleddin-i Rumîye Mevlanakarşılığında Rumca Efendi demişler, kızı Melike Hatuna da Efendipula yani “efendizade,efendi evladı” diye hitap etmişlerdir. Bu hitaplar bazen Türk mevlevileri tarafından dakullanılmıştır. Efendi kelimesi Türkçede bilahare ulema sınıfına tahsis edilmiş ve ilk defa 13.asır Konyasında, İsfendiyar ve Osmanlı beyliklerinde ulema ve hanedan mensupları içinkullanılmıştır. 95Mevlananın kızı Melike Hatuna verilen Πουλα (poula = pula > bula) sözü dişil birşekildir ve Rumca “zade” manasındadır. 96Efendi “efendi”, poula > bula “zade” olduğuna göre, Rumların Mevlananın kızıMelike Hatuna saygıyla hitap ettikleri Efendibula birleşik kelimesi, “efendi evladı, efendiçocuğu, efendi soyu” anlamına gelmektedir. Efendibula, Efendipulanın Türk ağzında aldığışekildir.Demek ki Efendi, Celaleddin-i Rumîye verilen Arapça Mevlana “efendimiz”inRumcasıdır ve Türkçeye Rumlar tarafından sokulmuştur.2.1. Efendibula’nın Bula elemanıEfendibulanın efendisini açıklarken Rumca bula elemanını kısmen anlatmış olduk.Lakin üstünde biraz daha durmak gerekir.Yeni Tarama Sözlüğünde bula “abla, hizmetçiye göre evin hanımı” 97 olup, 15. asırAnadolusunda “hanım” anlamında kullanılmıştır. 98Derleme Sözlüğünde bula “1. yenge, amca, dayı karısı 2. abla”dır. 99 Abla anlamındabılla varyantı da vardır. Ablanın ağa bula > abula > abla “büyük hanım, yaşça büyük hanım”gelişmesini takip ettiğini biliyoruz. Benzer şekilde YTS’de ağakadın “büyük kadın,hanımefendi”dir. 100 Azerbaycanda ağabacı “büyük kardaş, dayı ve kohumların arvadlarınahörmet için verilen ad”, ağadadaş “kiçik kardaşların böyük kardaşa yahud keçmişdegelinlerin böyük kayınlarına hörmet üçün verdikleri ad”, ağanene “ailenin ağ birçeğine,hörmetli kadına verilen ad”, ağacan “ataya yahud böyüye hörmet ve nevazişle müraciet”tir. 101Yeni Tarama ve Derleme Sözlüklerinde verilen manalar, kelimenin esas manasınınhanım, efendi, hanımefendi olduğunu göstermektedir.94 Aydil Erol, Adlarımız, 251, 310. s.95 Osman Turan, Türk Cihan Hakimiyeti Mefkûresi Tarihi, 14. b., Ötüken n., İstanbul 2003, 404-405. s. Buparagraftaki bütün bilgiler adı geçen eserden özetlenmiştir.96 Tahsin Yazıcı, Ariflerin Menkıbeleri (Mevlana ve etrafındakiler [Menakıbül Arifin]), 4. b., Remzi k., İstanbul1987, 2. c., 15. s. Tahsin Yazıcının sayfa noları Remzi kitabevi baskısından bakılacak.ww97 Cem Dilçin, Yeni Tarama Sözlüğü, TDK y., Ankara 1983, 39. s.98 Tahsin Yazıcı, Ariflerin Menkıbeleri (Mevlana ve etrafındakiler [Menakıbül Arifin]), 2. c., 15. s.99 Derleme Sözlüğü, 2. c. 666, 784. s.100 Yeni Tarama Sözlüğü, 283. s.101 Azerbaycan Dilinin İzahlı Lügati, Bakü 1964, 1. c. 35-37. s.85