9. Sayı; TURAN-SAM KIŞ Sayısı, 2011

Çenk ve Zil: Orta Asya Türklerinde farklı büyüklükte ve biçimde zillerin, özellikledini müzikte kullanıldığı bilinmektedir. Bunların günümüze gelen en eski örneği, İçMoğolistan’da Shu-ch’i-kou buluntu yerindeki Hun mezarlarında bulunan 4 adet zildir.Buraya oldukça yakın diğer Hun mezarlarında da 4 adet zil çıkarılmıştır. Burada bulunanziller üzerinde “∧” şekline benzer desenler yer almaktadır. 43 Orta Asya Türklerinde, çengveya çank günümüzdeki çıngırak ve ya parmak zili anlamına gelmektedir. 44 Çenk, tuğtakımlarında yer alan zil anlamında da kullanılmıştır. 45Diğer Vurmalı Aletler: Türklerde dini törenlerde taş, tahta gibi maddelerden yapılan,çeşitli vurmalı aletlerin kullanıldığı bilinmektedir. Ayrıca boynuzdan yapılmış vurmalıçalgılar da kullanılmıştır. 46 Uygur minyatürlerinde, bir çeşit ayaklı trampet çalan bir müzisyenyer almıştır. İki küçük bagetle çalınan bu müzik aleti, yatar vaziyette bir defi andırmaktadır.Kopuz (Kobus/Komıs): Bilinen en eski Türk telli çalgısı olan “kopuz”un kökü ilkçağHunlarına dayanır. Hun kurganlarında bulunan telli saz parçalarının 47 büyük olasılıkla kopuzparçaları olduğu düşünülmektedir. Türklerde Şamanların kopuz çaldığı bilinmektedir. 48 Kimişamanların davul yerine, kobuz adı verilen iki telli bir çeşit kemençeleri vardır. Bunlarınkenarları zillerle ve ses veren madeni parçalarla süslenmiştir. 49 , 50Türkler hem bir çeşit kemençe olan yaylı kopuzu hem de bağlamanın atası olankopuzu çok sık kullanmışlardır. Yaylı (oklu) kopuz, “ıklığ” olarak adlandırılmıştır. Iklığözellikle Göktürkler döneminde büyük gelişim göstermiştir. 51 Kopuz’da kullanılan tellergenellikle at kılından yapılmıştır. 52 Kopuzun ruhları dinlendiren, kötülükleri kovan bir etkisiolduğuna inanılmıştır. Kopuz, melodilerinden kullanılan malzemelerine kadar tüm ruhundaTürk kültür damgasını taşır.Hunlar ve Göktürkler gibi Uygurların da en çok kullandığı müzik aleti olan kopuz, 53Türk folklorunda çok önemli yeri olan bir çalgıdır. Destanlar, kahramanlık menkıbeleri, aşktürküleri kopuz eşliğinde çalınarak söylenmiştir. 54Kopuz, Kalyanamkara ve Papamkara gibi çeşitli Türk hikâyelerine de konuolmuştur. 55 , 56 Uygurlardan günümüze adı gelen en eski ozan-çalgıcı Boganuç’dur. Bu ünlükopuzcunun adı 8. yy. ait Uygur harfleriyle yazılmış bir kazık yazıtta kaydedilmiştir. 57Günümüz bağlaması, Teleüt Türkleri tarafından çalınan Tobşugur, iki telli Dutar,kuzey Altay’da çalınan Tobşulurum, Tubşur ve Dombra ve Rebab(rubab) gibi müzikaletlerinin kökenleri kopuza dayanmaktadır.Pipa ve Ud: Pipa günümüzde geleneksel bir Çin müzik aleti olarak bilinir. Buçalgının Orta Asya Türklerinde de kullanılan bir alet olduğu kaynaklarda yer almaktadır. Çin43 Sarıtaş, Eyüp (2010), Çin’de Yapılan Arkeolojik Araştırma ve Kazılara Göre İslamiyet’ten Önce TürklerdeKültürel Hayat, Scala Yayıncılık, İstanbul, s.11744 Tuğlacı (1986), a.g.e., s.445 Gazimihal (1955), a.g.e., s.546 Diyarbekirli, Nejat (1972), Hun Sanatı, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, s.1747 Çoruhlu,Yaşar (2007),Erken Devir Türk Sanatı – İç Asya’da Türk Sanatının Doğuşu ve Gelişimi, KabalcıYayınevi, İstanbul, s.9348 Ögel (1984), a.g.e., s.11849 Ögel, Bahaeddin (1987), Türk Kültür Tarihine Giriş IX. Türklerde Halk Musikisi Aletleri, Kültür ve TurizmBakanlığı Yayınları, Ankara, s.750 Caferoğlu, Ahmet (1968), Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, İstanbul, s.17951 Budak, Ogün Atilla. (2006). Türk Müziğinin Kökeni-Gelişimi. Phoenix Yayınevi, Ankara, s.2552 Ögel (1987), a.g.e., s.353 Çeçen, Anıl (2006), Türk Devletleri, Fark Yayınları, Ankara, s.17454 Kafesoğlu, İbrahim (1995), Türk Milli Kültürü, Boğaziçi Yayınları 13. Baskı, İstanbul, s.32855 Ögel, Bahaeddin (1985), Türk Kültür Tarihine Giriş I. Türklerde Köy ve Şehir Hayatı, Kültür ve TurizmBakanlığı Yayınları, Ankara, s.208-20956 Budak (2006), a.g.e., s.3057 Uçan (2001), a.g.e., s.3145