9. Sayı; TURAN-SAM KIŞ Sayısı, 2011

Ağız Orgu: Orta Asya’nın en özgün buluşlarından olan demet kamışlı ağız orgunaUygurlar sıbızgu adını vermişlerdir. Uygurlarda bu çalgıya kentsel kesimlerde rastlanırdı. 71Uygurlara ait resimlerde, ağız orgu (sıbızgu) çalan müzisyenlere rastlanır. İsim benzerliğiolmakla birlikte, üflemeli bir Türk müzik aleti olan sıbızgı’dan tamamen farklıdır.Sıbızgı (Sipsili nefir/bru): Ağaç veya kamıştan yapılan dilsiz bir üflemeli alettir.Pentatonik ezgiler çalmaya uygun olan sıbızgının en eski çeşitlerinin üzerinde üç delikbulunur.Kaval: Kaval, Orta Asya Türkleri tarafından sık kullanılan bir alettir. Kavalı kırsalkesimde yaşayanlar ve göçebeler yukarı, kentliler aşağı indirerek tutup çalıyorlardı. 72 TürkSanat Müziği ve Türk Halk Müziğinde müzik aleti kullanımındaki tarz farkı bu dönemlerdeoluşmaya başlamıştır.Flüt çeşitleri ve Ağız Mızıkası: Uygur minyatürlerinde yan flüt ve üsten üflemeli birçeşit ney çalan müzisyenlere rastlanmaktadır. 73 Uygurlarda saray flütçüleri olduğubilinmektedir. 74 Bu flütler farklı büyüklük ve biçimlerde resmedilmiştir. Mıskal benzeri birağız mızıkası çalan müzisyenler de Uygur minyatürlerinde yer almıştır. 75Çin Zurnası: Hunlar hakkında yapılmış bir Çin resmi, Hun hakanının hatunununkonak yerinde çalan nevbeti konu almaktadır. Resimde, birisi sancakların altında duran dörtdavul ve dört Çin zurnası görülmektedir. 76 Çin Zurnası olarak adlandırılan müzik aleti,yaklaşık 1m. uzunluğunda gözükmektedir. Üst kısmı (ağız bölümü) ince uzun, alta doğrubombeleşerek genişlemektedir.Diğer Üflemeli Müzik Aletleri: İç Moğolistan’daki Yü-lung-t’ai Hun mezarlarındanpirinçten yapılmış bir tür nefesli çalgıya benzeyen eşyalar bulunmuştur. Üzerinde iki delikbulunan bu tür aletlerin, atların başına takılan süs eşyaları olabileceği savunulmaktadır. Kimiarkeologlar ise bunların araba süsleri olabileceğini tahmin etmektedirler. 77 Bu aletler, atiskeletleriyle birlikte bulunmasından ötürü at süsü olarak nitelendirilmiş olabilir. Oysa büyükihtimalle atlara bağlanarak taşınan bu aletlerin, Türklerin at üstünde birbirleri ilehaberleşmelerini sağlayan bir çeşit müzik aleti olarak değerlendirilmeleri mantıklıgözükmektedir.Sonuç ve ÇıkarımlarOrta Asya Türklerinde müzik, devlet, toplum ve birey yaşamının, din ve devlettörenlerinin, bayram, şölen ve eğlencelerin ve günlük yaşamın vazgeçilmez öğelerinden birihaline gelmiştir. 78 Bu durum müzik aletlerine verilen değere ve kullanılan müzik aletiçeşitliliğine yansımıştır. Vurmalı, telli, nefesli pek çok saz, Orta Asya Türk müziğindekullanılagelmiştir. Özellikle davul, zurna, kopuz gibi müzik aletleri ise toplumsal, siyasal vedini özellikler barındıran birer kültürel değer olmuştur.Ancak kimi Batılı araştırmacılar, Orta Asya Türklerinin kültür, sanat ve müzikürünlerini görmezden gelmeye çalışmışlar ve çalışmaktadırlar. Türklerin en eski çağlardanberi faaliyetlerde bulundukları bölgelerde bulunan arkeolojik buluntulara, başka uluslarındamgasını vurmak, kimi Batılı yazarlar arasında alışkanlık haline gelmiştir. Örneğin Almanaraştırmacı Helmut Uhlig İpek Yolu ile ilgili yazdığı kitapta, bu yol üzerinde bulunan Hun veGöktürk dönemlerinde yapılmış Türklere ait buluntulardan hiç söz etmemektedir. ÜstelikUygurlara ait duvar resimlerindeki müzik aletlerinin, binlerce yıl önce Mezopotamya’dangeldiğini ve Kuça’dan doğuya, Çin, Japonya ve Koreye yayıldığını iddia etmektedir. Ancak71 Uçan (2000), a.g.e., s.3072 Uçan (2000), a.g.e., s.3173 Ögel (1999), a.g.e., s.22274 Ögel (1985), a.g.e. s.1175 Ögel (1987), a.g.e. s.22976 Ögel (1988), Türk Kültürünün Gelişme Çağları-Dünden Bugüne. Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları,İstanbul, s.3277 Sarıtaş (2010), a.g.e., s.8478 Ak, Ahmet Ş (t y.), Türk Musiki Tarihi, Akçağ Basım, Ankara, s.3747