9. Sayı; TURAN-SAM KIŞ Sayısı, 2011

г) СағымНемесе, жаға сөзінің жалпы ұғымы – бедерлі қырат. Осы жалпы түркілікұғымды түркі тілдері жеке түркі тілдік мағыналарға жіктейді:жиек (түрк., түр., қарағ., құм., ққал., тат., өзб., ұйғ., лоб., алт., хақ., як., қырғ.);шекара (як., алт., шор., қойб., қырғ.);жақ (түрк., түр., құм., тат., алт.);кемер (түрк., түр., құм., балқ., қырғ., ққал., өзб., ұйғ., лоб., алт., тув.);киім жағасы (қаз., түрк., қарай., тат., өзб., ұйғ., лоб., алт., түр., гаг., қарағ., əз., сал., құм.,ноғ., башқ., қырғ., балқ., тел., тув., хақ., шор., қойб., тоф., як., чув.);таулы, шоқылы жер (түр., қырғ.);көйлек тігісі (лоб., башқ., чув., алт.);шалбардың белі (хақ.).“Аң аулау” мағынасындағы аб сөзі көне, ескі жəне орта ғасырлардағы барлықескерткіштерде кездеседі. Ал “аңдарды қоршау” мағынасында Көличор ескерткішіндеаб абла тіркесінде қолданылады. Қазақ тілінде ау сөзі “балық ұйтайтын құрал”, ауласөзі “құс, балық, аң ұстау əрекеті” мағыналарын беретіні мəлім. Қазіргі түркі тілдеріндеау (аб) сөзі 12 мағынада қолданылады. 6 мағынасы қимыл атауы немесе етістік (аулау -əз., тат., өзб.; қаумалау, қоршау – тат., ққал.; аңдарды тормен аулау – тел.; құстардытормен аулау – қырғ.; балық аулау - өзб.; қуу – түр.), 6 мағынасы зат-құрал атауынемесе зат есім (жабайы құс – ұйғ.; аң аулау құралы - өзб.; олжа – түрк., əз., тат., құм.,қ.-б., ұйғ.; ауланған, ұсталған балық - өзб., қуу – ұйғ.; спорт – ұйғ.). Демек Ф.Энгельстің“На первых этапах развития языка название предмета и его движение передавалисьодним словом” деген пікірі дəлендене түседі [1,55]. 12 мағынаның ешқайсысы да қазақтіліндегі “балық ұстау құралы“ ретіндегі мағынасында қолданылмайды. Бұл 12мағынаның барлық түркі тілдеріне ортақ, жалпы мазмұны – ол ұстау əрекеті жəнеұсталған зат. Аңды, құсты, балықты ұстау əрекетінің құралдары тор, қармақ, садақ,тұзақ секілді əр түрлі болуы мүмкін, ал ұсталған заттар да əр түрлі бола беруімүмкін. Түркі тілдеріне ортақ аб (ау), абла (аула) константының негізгі мазмұны:9