Drugi broj - sic

jegli~kim, prognani~kim iskustvom, baštine}i sve identitarneodrednice fluidnosti, fragmentarnosti, nepostojanosti. Me|utim,grani~nost migrantskog, izbjegli~kog, prognani~kog iskustva nijepitanje prela`enja nego prevo|enja kulturalnih razlika budu}i da uvijekostaje onaj nedjeljivi prostor, “komad `ivota kojeg je nemogu}e prevesti,iskustvo koje je obilje`io zajedni~ki `ivot u odre|enoj zemlji, odre|enojkulturi... 2 ”. Poetika Hemonovog iskaza jeste poetika obilje`enaprvenstveno migrantskim iskustvom, jedinstvenim, neponovljivim,i svakako - neprevodivim. Hibridizacija kulturološkihinstanci inkorporirana je u Hemonov poetski prosede, te je nezaobilaznai u njegovom novom romanu Projekat Lazarus.Paralelizam dva romaneskna narativna toka uspostavlja dvanaizgled razli~ita iskustva, suprotstavljaju}i, s jedne strane, naratora,Vladimira Brika, hemonovski prepoznatljive figure pisca,koji po~etkom rata odlazi u Ameriku, u kojoj je njegova neprilago|enostsvakako dominantna unutar takve `ivotne sredine:Ja sam umjereno lojalni gra|anin par dr`ava. U Americi - toj razumnojzemlji - tra}im svoje pravo glasa, nevoljko pla}am poreze, djelim `ivotsa ovdašnjom `enom, i s teškom mukom se prisiljavam da ne zazivambolnu smrt idiotu predsjedniku. Ali tako|er posjedujem i bosanski pasoškoji rijetko koristim; u Bosnu idem na mu~ne odmore, i sahrane...Takvo iskustveno poimanje, bazirano na autoironi~nomiskazu, postat }e polaznica s koje }e Brik neprestano interpretiratisvoju poziciju, koja je suštinska pozicija margine. Njegova jemarginalnost višestruko kodirana; on je Drugost kao ameri~kikolumnista koji piše o vlastitim migrantskim iskustvima; Drugostje i u privatnoj sferi intime vlastite porodice; me|utim, Drugostje i unutar migrantske mikrokulture, ustanovljene u proslavamaDana dr`avnosti, okupljanjima koja predstavljaju blijede projekcijereafirmacije patriotsko-patrijarhalnog duha i tradicionalnihvrednota: sva|ama oko parking mjesta za invalide, lošom interpretacijomsevdalinke, te epilogom u prezirnim kritikama nara~un ustaljenih stereotipa o ameri~kom na~inu `ivota. Brik, kaoposmatra~ iz ~ije je perspektive ~itaocu dat uvid u ove doga|aje,postaje aktivni sudionik ove samoobmane, kako je on naziva:Kao i svi drugi, u`ivam u nezaslu`enoj ~asti pripadanja jednojnaciji, a ne drugoj; volim odlu~ivati ko }e nam se pridru`iti, ko ispada,i ko je dobrodošao kad svrati.U ovoj ironi~noj re~enici sadr`ana je suština zlokobnosti svihnacionalnih/nacionalisti~kih dogmi, koje }e Hemon problematizirati,kroz iskustva svojih protagonista; jer, kako je prethodnore~eno, naspram prvog, dominantnog narativnog toka Brikove`ivotne pri~e, otkriva se i druga, subordinirana fabula - pri~a oLazarusu, jevrejskom imigrantu ubijenom 1908, glavnom junakuBrikovog romana u nastanku. Lazarusova nerazjašnjena smrt,opisana u uvodu, tematska je okosnica koja }e odrediti tokBrikovog djelovanja, kao i ostalih protagonista romana.Ove dvije uzajamno ovisne fabule funkcioniraju kroz identitarnoprelamanje njihovih likova, obilje`enih istovrsnim tragi~kimusudom individue u marginalnoj poziciji, kontekstualizirane urazli~itim historijskim epohama. Naime, Brikova se margina o~itujeu višestrukosti njegovog identiteta, postavljenom kao kontrapunktnjegovoj supruzi ameri~kog porijekla Mary, zatvorenoj `eni konzervativnogodgoja, koja poja~ava njegovu samoalijenaciju - nepristupa~nostnje i njene porodice, uzrokovana sumnjivom bazom njegovaporijekla, postaje jednim od motivacijskih ta~aka za odlazak.Istovremeno, Brik se ne mo`e poistovjetiti sa novoformiranim viktimološkimidentitetom mati~ne domovine, jer ratno iskustvo njegovihsunarodnjaka nije i njegovo vlastito; time Hemon zaokru`ujefiguru svog naratora - nowhere man - ~ija je egzistencijalna pozicijalimb neprilago|enosti, i, samim tim, heterogenosti nasuprot monolitskomvakumu koji te`i da ga usisa. Pojava Lazarusa Averbucha,mladi}a ~ije se nepravedno ubistvo zataškalo iz politi~ke korektnosti,asocijativno se nadovezuje na Brikovo iskustvo; naime,Lazarusova figura jeste figura mu~enika, imigranta pridošlog uAmeriku u potrazi za mirnim `ivotom, dje~aka u bijegu od strahotapogroma; demokrati~nost ameri~kog sna licemjerna je krinka~istog gra|anskog društva, koje korijene svojih profašisti~kihvjerovanja skriva pod moralisti~kim tezama o pogubnostistrana~kog utjecaja, zbog kojih }e Lazarus, okarakterisan kaoANARHISTI^KI TIP, na kraju i nastradati:Nepo`eljni stranci bit }e deportovani. (...) Ali, sada su talijanski iruskojevrejski elementi došli u prvi plan. Vo|e su im ni`e, degenerisanekriminalne sorte, vrijedne svakog prezira, ali su njihove metode dalekoopasnije. Oni vjeruju u nihilisti~ke ideje samoubistva i atentata.Ipak, Hemonov narator kroz ovu pseudo-dokumentaristi~kupri~u ide dalje od eksplicitnog raskrinkavanja dogme na kojojpo~ivaju svi totalitarni sistemi, sve te utopije, pa tako i ameri~ka,ne uspjevaju biti odr`ive; time Lazarus postaje paradigmatskiprimjer `rtvovane figure, ~ija sudbina nadilazi svoj historijskikontekst i postaje pandanom sudbina sli~nih individua koje }estradati u posvemašnjoj histeriji odbrane od Drugog, nakonnapada od 11. septembra na WTC, što }e i sam Brik primjetitiistra`uju}i dokumentaciju vezanu za ovaj slu~aj.Ipak, ono što ova dva lika temeljno povezuje na narativnoj ravnijest princip putovanja, kroz koji Brik, razotkrivaju}i Lazarusovimigrantski put/bijeg, rekonstruira vlastite identitarne odrednice,po~evši od trenutnog prebivališta, koje se uvjetno mo`e nazvatiprvom ta~kom putovanja, preko Ukrajine, koja se u njegovom kulturalnomsje}anju formira isklju~ivo kao naslije|e, do privremenogishodišta putovanja - Sarajeva. Time ~in putovanja nije uvjetovankona~nim odredištem, ili mjestom gdje neko primjeti da te nema, kakoBrik nekoliko puta tokom romana referira na odre|enje doma, jertakvo mjesto ne postoji za njega kao lutaju}eg subjekta; u tom segmentususre}u se njegova i Lazarusova li~nost, kao dvaju figura narazme|u i u stalnom metafizi~kom putovanju. Nemogu}nost potpunogosamostaljenja (fizi~kog i materijalnog) od Mary, licemjerjasvoje `ivotne sredine, pa i projekcije sopstva unutar takvog sistema,Brikova je krajnja preokupacija, usmjerena na njegovog suputnikai prijatelja iz djetinjstva - Roru. Kroz figuru Rore, koji istinski baštinisve karakteristike imigranta, pa i nomada (njegovo je lutanjekru`no, uvijek se vra}a na ta~ku polazišta) uspostavlja se dodatnikontrapunkt - Rora je personifikacija neoptere}enosti metafizi~kimpromišljanjima, koje su Brikova stalna opsesija. Rorina dominantnosttako|er proizilazi iz lako}e pripovijedanja, jednostranosti pristupa,klasi~nog lokalnog šarma i transparentnosti, vidljive i u efektnouvedenom pod`anru bosanskog vica, koji su na stalnoj komunikacionojravni izme|u Rore i Brika, te razbijaju sumornostBrikovih egzistencijalnih pitanja lako}om svoje forme.Ipak, fenomen egzistencijalne zapitanosti glavnog naratora implicitnose provla~i kroz ~itavu romanesknu strukturu, prepli}u}ioba fabularna toka do materijalne nerazdvojivosti. Ispisuju}iroman o Lazarusu, obnavljaju}i tokove Lazarusovog puta, posje}uju}imuzeje posve}ene pogromu i holokaustu, prolaze}i kroz njihovutragikomi~nu uko~enost, Brik dolazi do poraznog zaklju~kada je cijena koju je potrebno platiti za vlastitu nesvrstanost previsoka,te da završava u uzaludnoj smrti ili zaboravu. Stoga su i svi doga|ajikoji slijede nakon Lazarusove smrti samo mehani~ki produ`etakapsurdnosti njegove pogibije; mu~na borba njegove sestreza dostojanstven pokop (unaprijed osu|ena na propast), te~ere~enje njegovog tijela u svrhu medicinskog eksperimentisanjasamo su slikoviti pokazatelji uzaludnosti njihove borbe protiv totalitarnogre`ima i diktata ve}ine. Lutalica, nomad, imigrant, egzilant- svi djelimi~no prepoznatljivi u Brikovoj li~nosti, kao i ostalim protagonistimaromana - manjina su koja je prisiljena platiti svoj cehdruštvima zasnovanim na totalitarnom poretku, pri ~emu Hemon,kao i u zbirci pripovijedaka Ljubav i prepreke, romanu Nowhere Mani svojim kolumnama razotkriva maniju kolektiviziranja i sveopšteggrupisanja, paranoju nimalo zagušenu masovnom globalizacijom,postavljaju}i u rascjep svog ~ovjeka niotkud, na ni~ijoj zemlji.Edin Sal~inovi} / U raljama identiteta(Bekim Sejranovi}, Nigdje, niotkuda,Profil International, Zagreb, velja~a 2008. 3 )Identitarna drama kao jedan od fantoma savremenog svijetamasmedijskih komunikacija, globalnog liberalno-kapitalisti~kogtr`išta, nuklearnog oru`ja, granica kao virtualnihfronti i mr`nje spram razli~itosti kao polazišta u formiranjuidentiteta, kona~no je ishodište romana Nigdje, niotkud.2Deni}-Grabi}, Alma: Etika i trauma nepripadanja; u Sarajevske sveske, broj 23-24, Mediacentar, Sarajevo, 2009, Str. 248.3Dobitnik nagrade “Meša Selimovi}” za najbolji roman napisan u 2008. godini.10