Evaluatie embryowet - Rijksuniversiteit Groningen

nu, wanneer er sprake is van wetenschappelijk onderzoek bij de zwangere, wanneer bij de foetus en
wanneer bij beide. Voor de praktijk is het lastig te beoordelen aan welke toetsingscriteria moet worden
voldaan en of men een onderzoeksprotocol lokaal (WMO) of centraal (Embryowet) moet voorleggen.
De voorwaarden en toetsingscriteria uit WMO en Embryowet verschillen sterk van elkaar, zodat
het veel uitmaakt of de ene dan wel de andere wet geldt. Er is hier sprake van een onduidelijke afbakening
tussen WMO en Embryowet. Omdat het begrip wetenschappelijk onderzoek hier een belangrijke
rol speelt, wordt dit vraagstuk nader geanalyseerd in hoofdstuk 5.
Een ander punt betreft de toetsing van wetenschappelijk onderzoek met geslachtscellen waarbij geen
embryo’s tot stand worden gebracht en voor het verkrijgen waarvan geen invasieve ingreep noodzakelijk
is. Bij dat soort onderzoek valt te denken aan het invriezen en ontdooien van reeds beschikbare
geslachtscellen om te zien wat de gevolgen daarvan zijn voor bijvoorbeeld het erfelijke materiaal of
de bevruchtingscapaciteit. 38 Dergelijk onderzoek valt niet onder de verplichtingen van artikel 3 Embryowet
om te werken volgens een onderzoeksprotocol en centrale goedkeuring te verkrijgen. Wel is
centrale toetsing verplicht volgens het Besluit centrale beoordeling medisch-wetenschappelijk onderzoek
met mensen op grond van de WMO, als deze wet van toepassing is. Is dat niet het geval (geen
onderwerping van proefpersonen aan handelingen of het aan hen opleggen van een gedragswijze),
dan is wetenschappelijk onderzoek dus toegestaan zonder onderzoeksprotocol. De terbeschikkingstelling
van de geslachtscellen (toestemming voor wetenschappelijk gebruik) is wel geregeld (Embryowet),
maar er is geen wettelijke verplichting voor de onderzoekers om voor dergelijk onderzoek een
protocol te hanteren en dat lokaal of centraal te laten toetsen. Het gebruik van de hier bedoelde geslachtscellen
is dan ook juridisch gelijkgesteld aan het gebruik van ‘gewoon’ lichaamsmateriaal,
waarvoor de WGBO (en straks de wet zeggenschap lichaamsmateriaal) geldt. Dit strookt met de opvatting
van de wetgever dat geslachtscellen waarmee geen embryo’s tot stand worden gebracht geen
bijzondere bescherming behoeven.
3.5 Ter beschikking stellen van geslachtscellen
De Embryowet schrijft lokale toetsing voor bij de terbeschikkingstelling van geslachtscellen die door
een invasieve ingreep worden verkregen, voor de zwangerschap van een ander of voor wetenschappelijk
onderzoek. Het zal hier in de praktijk vooral gaan om de donatie van eicellen, door ivf-patiënten of
andere vrouwen. Dan is behalve de toestemming van de betrokken vrouw ook de toestemming nodig
van de METC. Deze commissie heeft de specifieke taak om in voorkomende gevallen een afweging te
maken tussen het belang dat is gemoeid met de terbeschikkingstelling (zwangerschap van een ander
of wetenschappelijk onderzoek) en de risico’s en bezwaren van de ingreep. Deze extra toestemming
voor donatie leidt tot samenloop van de regels in de Embryowet met die in de Wet medisch wetenschappelijk
onderzoek met mensen (WMO). Ook de WMO bevat criteria waaraan de METC moet toetsen
en het is niet duidelijk of de Embryowet hier vóórgaat zodat de METC’s bij eiceldonatie uitsluitend
de Embryowet hebben toe te passen, of dat ook regels van de WMO gelden en daarbij de bescherming
die deze wet biedt. Het opzij zetten van art 5 WMO (vrijwaren van proefpersonen in een afhankelijke
positie) in de Embryowet, zodat ook patiënten geslachtscellen mogen afstaan, bevestigt het vermoeden
dat de WMO naast de Embryowet van toepassing is. 39
38 Kamerstukken II 2000/01, 27 423, nr. 3 p 15.
39 JCJ Dute e.a., Evaluatie Wet medisch-wetenschappelijk onderzoek met mensen, Den Haag 2004, p 79.
43