Evaluatie embryowet - Rijksuniversiteit Groningen

zonder zorgvuldig onderzoek, om centrale toetsing te vermijden. Er is op zijn minst sprake van een
onduidelijke afbakening tussen wetenschappelijk onderzoek en kwaliteitsbewaking. Inmiddels heeft
de CCMO de wet zo geïnterpreteerd dat sprake is van wetenschappelijk onderzoek in de zin van de
wet, als de studie beoogt een wetenschappelijke vraagstelling te beantwoorden en kan leiden tot
conclusies van algemene geldigheid die niet aan tijd en plaats gebonden zijn. Hoewel het bij kwaliteitsbewaking
gaat om een systematische gegevensverzameling, worden de resultaten niet gebruikt
om een wetenschappelijke vraag te beantwoorden, maar om op lokaal niveau de kwaliteit van de behandeling
te borgen. Dergelijk onderzoek is geen wetenschappelijk onderzoek met geslachtscellen en
embryo’s en de Embryowet is daarop niet van toepassing, aldus de CCMO. 98 Deze interpretatie schept
voorlopig een werkbare situatie, maar dat betekent niet dat er nu voldoende duidelijkheid bestaat
over wat hier precies het onderscheidend criterium is.
In de gevallen die niet als wetenschappelijk onderzoek worden aangemerkt speelt vervolgens het
probleem, dat artikel 24 onder c het gebruik verbiedt van geslachtscellen en embryo’s voor andere
doelen dan die in de wet zijn toegestaan. Gebruik in het kader van kwaliteitsverbetering is derhalve
alleen toegestaan als het in de vorm van wetenschappelijk onderzoek gebeurt. Dit punt, dat al is besproken
in hoofdstuk 3.3, onderstreept nog eens het belang van helderheid over het begrip wetenschappelijk
onderzoek.
5.3.2 Wetenschappelijk onderzoek met foetussen
Het begrip wetenschappelijk onderzoek is in de Embryowet, zoals gezegd, niet gedefinieerd. Met foetussen
is wetenschappelijk onderzoek gezien de strenge voorwaarden in de wet slechts bij uitzondering
toegestaan. Naast de toetsingscriteria in artikel 19 is de toelaatbaarheid namelijk verder ingeperkt
in art 20: dergelijk wetenschappelijk onderzoek is slechts toegestaan indien het kan bijdragen
aan de diagnostiek, de voorkoming of de behandeling van ernstige aandoeningen bij de betreffende
foetus en het niet kan worden uitgesteld tot na de geboorte. Er geldt dus een therapeutische voorwaarde:
het moet zo zijn, dat men bij een ernstige aandoening wil ingrijpen om de ongeborene te
redden. 99 Het lijkt erop dat de Embryowet op die manier – behalve aan wetenschappelijk onderzoek
dat bijdraagt aan verbetering van de diagnostiek van ernstige aangeboren aandoeningen – vrijwel alleen
ruimte laat voor een experimentele behandeling van de foetus. De vraag rijst of zo’n experimentele
behandeling wel te rekenen valt tot wetenschappelijk onderzoek. Is de omstandigheid dat de behandeling
nog in het onderzoeksstadium verkeert voldoende om daarvan te spreken 100 Een experimentele
behandeling bij mensen die als ultimum remedium wordt toegepast en waarbij niet in een
vooraf vastgestelde wetenschappelijke opzet het effect of de doelmatigheid wordt bestudeerd, valt
buiten de reikwijdte van de WMO. 101 Op zo’n behandeling zijn de ‘gewone’ regels van het medisch
handelen van toepassing. De Gezondheidsraad kwam in zijn advies over experimentele behandeling
van de ongeborene tot dezelfde conclusie. 102 Vindt therapeutisch ingrijpen daarentegen plaats bin-
98 Brief van de CCMO aan de ivf-instellingen; kwaliteitsonderzoek ivf-laboratoria, 15 juni 2005.
99 Kamerstukken II 2000-2001, 27 423, nr. 3 p 38-40 en p 57.
100 Kamerstukken II 2000/01, 27 423, nr. 3 p 38.
101 Kamerstukken II 1995/96, 22 588 nr. 11 p 9; JCJ Dute e.a., Evaluatie Wet medisch wetenschappelijk onderzoek met mensen, Den
Haag, ZonMw 2004 p 17.
102 Gezondheidsraad, Het ongeboren kind als patiënt, 90/05.
59