Evi<strong>de</strong>nce-based richtlijn ‘Mensen <strong>met</strong> migraine... aan <strong>het</strong> <strong>werk</strong>!’Door mid<strong>de</strong>l van interviews en vragenlijsten is <strong>de</strong> prevalentie en <strong>de</strong> impact op productiviteit(absenteïsme en presenteïsme) bepaald. Zij berekenen dat 3,8% van <strong>de</strong> <strong>werk</strong>en<strong>de</strong> bevolkinglijdt aan migraine.Werkplek-setting internationaalEen prospectief cohorton<strong>de</strong>rzoek is gedaan on<strong>de</strong>r een groep <strong>werk</strong>en<strong>de</strong> mensen <strong>met</strong> migraine in<strong>de</strong> V.S. (Von Korff, 1998). Na toepassing van <strong>de</strong> IHS-criteria zijn 174 personen in <strong>de</strong> studieingesloten, die geduren<strong>de</strong> drie maan<strong>de</strong>n een hoofdpijndagboek hebben ingevuld. Van <strong>de</strong>zegroep <strong>werk</strong>ten 122 personen minimaal drie dagen per week. Omgerekend komen <strong>de</strong> auteurs opeen prevalentie van migraine on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> volwassen bevolking van maximaal 16%. De respon<strong>de</strong>ntenmeld<strong>de</strong>n over dat kwartaal episo<strong>de</strong>n <strong>met</strong> migraine (2,2 dagen), migraine-achtige hoofdpijn (2,1dagen) en an<strong>de</strong>re vormen van hoofdpijn (3,8 dagen). De LWD (arbeidsverzuim) is voor allevormen van hoofdpijn tezamen berekend op 4,4 dagen per jaar en <strong>het</strong> aantal LWDE op 12 dagenper jaar. In <strong>de</strong> migrainegroep is <strong>het</strong> aantal LWD 2,8 dagen per jaar en <strong>het</strong> aantal LWDE 5,8dagen per jaar berekend op een gemid<strong>de</strong>ld gerapporteer<strong>de</strong> vermin<strong>de</strong>r<strong>de</strong> effectiviteit opmigrainedagen van 41%.Slechts een kleine groep migrainepatiënten (20%) blijkt in dit on<strong>de</strong>rzoek verantwoor<strong>de</strong>lijk voor<strong>het</strong> meren<strong>de</strong>el van <strong>het</strong> arbeidsverzuim, namelijk voor meer dan 75% van <strong>de</strong> LWD. LWDE wor<strong>de</strong>nwel door vrijwel alle respon<strong>de</strong>nten gerapporteerd. Ook is er een relatie tussen <strong>het</strong> aantalhoofdpijnaanvallen per maand en <strong>de</strong> omvang van <strong>het</strong> dienstverband; bij een hogere frequentievan migraine is <strong>het</strong> aantal <strong>werk</strong>dagen per week vaak al bedui<strong>de</strong>nd lager.Een niet representatieve cohortstudie is in Finland uitgevoerd on<strong>de</strong>r vrouwen, <strong>werk</strong>zaam inoverheid en gezondheidszorg (Mäki, 2008). De on<strong>de</strong>rzoeksgroep is over een perio<strong>de</strong> van driejaar (2000-2002) gevolgd <strong>met</strong> betrekking tot klachten en arbeidsverzuim. Het gebruik vantriptanen is beschouwd als bevestiging van <strong>de</strong> diagnose. De re<strong>de</strong>n voor verzuim korter dan driedagen is op basis van zelfrapportage en voor verzuim langer dan drie dagen op basis van eenmedische verklaring. Van <strong>de</strong> ruim 27.000 respon<strong>de</strong>nten in <strong>de</strong> studie verklaar<strong>de</strong> 23,8% te lij<strong>de</strong>naan migraine. Vergeleken <strong>met</strong> <strong>de</strong> overige <strong>de</strong>elnemers, bleken migrainepatiënten 5,4 extraziektedagen per jaar te hebben.De impact van migraine en hoofdpijn op <strong>werk</strong> in <strong>de</strong> V.S. is on<strong>de</strong>rzocht in een on<strong>de</strong>rzoeksbestanduit 2004 (Stewart, 2008; Stewart, 2010). De <strong>de</strong>elnemers vol<strong>de</strong><strong>de</strong>n aan <strong>de</strong> IHS criteria. Deon<strong>de</strong>rzoekers vin<strong>de</strong>n, omgerekend, een LPT van ongeveer 11 dagen per jaar, waarvan ruim achtdagen LWDE en krap drie dagen LWD; dus ongeveer driekwart van <strong>de</strong> LPT komt voor rekeningvan <strong>de</strong> LWDE. Zij vin<strong>de</strong>n een positief verband tussen <strong>het</strong> aantal hoofdpijndagen per maand, <strong>de</strong>pijnscore en <strong>de</strong> omvang van <strong>de</strong> LPT. Tevens constateren zij dat een hogere migrainefrequentiecorreleert <strong>met</strong> min<strong>de</strong>r uren betaald <strong>werk</strong>.In een internationaal on<strong>de</strong>rzoek is, over meer<strong>de</strong>re continenten, on<strong>de</strong>rzocht wat <strong>de</strong> impact vanmigraine is op arbeidsverzuim (Gerth, 2001). On<strong>de</strong>rstaand zijn uitsluitend <strong>de</strong> Europese gegevens(N=1487) meegenomen. In <strong>de</strong> groep <strong>met</strong> betaald <strong>werk</strong> werd, als gevolg van migraine, een LWDvan 8,2 dagen per jaar berekend.- 31 -
Evi<strong>de</strong>nce-based richtlijn ‘Mensen <strong>met</strong> migraine... aan <strong>het</strong> <strong>werk</strong>!’Gemid<strong>de</strong>ld werd ongeveer 160 uur (20 dagen) per jaar doorge<strong>werk</strong>t <strong>met</strong> migraine. Met eenproductiviteit van 48% ten opzichte van „normaal‟ resulteert dit in 11,2 LWDE per jaar.In een literatuuron<strong>de</strong>rzoek over <strong>de</strong> perio<strong>de</strong> 1966-1999 zijn verschillen in arbeidsverzuim, zowelin LWD als in LWDE gevon<strong>de</strong>n (Stang, 2001). Uit drie cohortstudies, waarvan <strong>de</strong> uitkomstendicht bij elkaar liggen, wor<strong>de</strong>n gemid<strong>de</strong>ld drie dagen arbeidsverzuim (LWD) becijferd en eenproductiviteitsverlies van 6,9 LWDE. Het totale arbeidsverzuim (LPT) van vrouwen <strong>met</strong> migraineligt een factor 2,5 hoger (8,3 dagen) dan voor mannen (3,2 dagen).In <strong>de</strong> V.S. (Schwartz,1997) wordt door 35% van <strong>de</strong> migrainepatiënten verlies aan arbeidsdagen(LWD) gemeld, door 76% een verlies aan productiviteit (LWDE) en door 32% zelfs een verlies aanproductiviteit van meer dan 50%. Dit resulteert in een LWD van 3,2 dagen, een LWDE van 4,9dagen en een LPT van 8,1 dagen per jaar.ConclusiesNiveau 2De frequentie en <strong>de</strong> intensiteit van migraine op <strong>het</strong> <strong>werk</strong> is niet nauwkeurigvast te stellen op basis van <strong>de</strong> genoem<strong>de</strong> studies.B Korff, 1998C Stewart, 2010; Stewart, 2008; Mäki, 2008; Pop, 2002;Gerth, 2001; Schwartz, 1997C De Graaf, 2011Niveau 2Het is waarschijnlijk dat migraine een oorzakelijk arbeidsverzuim (lostworking days) van drie tot zeven dagen per jaar kan verklaren.B Korff, 1998C Stewart, 2010; Stewart, 2008; Mäki, 2008; Stang, 2001; Gerth, 2001;Schwartz, 1997Niveau 2Het is aannemelijk dat migraine een verlies aan productiviteit (lost workingday equivalents) tij<strong>de</strong>ns <strong>het</strong> door<strong>werk</strong>en kan verklaren van zes tot tien dagenper jaar.B Korff, 1998C Stewart, 2010; Stewart, 2008; Stang, 2001; Gerth, 2001;Schwartz, 1997- 32 -