Descarga en formato PDF - Centro Ramón Piñeiro para a ...

María Rosario Soto Arias e Luís González García. Do verbo antigo en Johan García de GuilhadeAsí, analizando velhas como substantivo, temos o caso do profesor Rodrigues Lapa(1995: 147): lembra que Nobiling achega o significado deste refrán mais non oesclarece. Cita así mesmo a João Ribeiro, pouco convincente coa súa explicación(segundo a cal, tras saír as castañas dos ourizos, andan as vellas polo souto paraevitaren roubos) e ofrece, el mesmo, unha lectura plausible e verosímil: a imaxe dasvellas rebuscando polo souto as poucas castañas que quedan tras seren previamentevarexadas ou recollidas vén sendo a imaxe das finanzas de don Foán; nada poderealmente dar ou compartir porque nada ou moi pouca cousa ten. Esta esexese éseguida por Agostinho Domingues (1992). Igualmente, Elixio Rivas ve nesa imaxe daspobres vellas á pilla das primeiras castañas un trasunto do fidalgo arruinado, obrigado axaxuar ao traspaso (Rivas 1997: 64).A pesar de considerala unha lectura enxeñosa e moi verosímil, hai un par de datos quedeberemos ter en conta á hora de invalidar ou simplemente avaliar outras posibleslecturas: en primeiro lugar, supoñendo que as castañas apañadas polas vellas sexan asda rebusca, non está nada claro que nesas rebuscas se atopase tan pouca cantidade; defeito, historicamente documentamos desde antigo leis escritas ou consuetudinariasque regulamentan a rebusca, de onde nos parece lícito deducir que a cantidade defroitos da terra recollida non debía ser nimia nin desprezable 1 . Poderasecontraargumentar que esas leis están pensadas para grandes superficies de terradedicada ao gran e que non serve o razonamento aplicado aos castiñeiros. Porén, asextensións dos soutos na Idade Media no noroeste da península ibérica nada teñen quever coas actuais. Fixémonos en que, aínda no século XX, nos Ancares recordan candopara varexar os castiñeiros tiñan que acudir aos galegos vidos de fóra do val, en númerode corenta ou cincuenta (Fernández González 1978: 152) 2 .Entón, se non é a cantidade, se por un momento negásemos que o defecto escarnecidopolo trobador sexa a pobreza material, podiamos pensar que se trata da miseria moral.O trobador criticaríalle daquela que fose un rañas, un tacaño avarento: “si, si, xa sei euo que me vas dar ti, coñecéndote, sei que darás do que che sobre, do que menos vale (ascastañas da rebusca serían aquí as de segunda categoría), do que xa non che fai falta”.En segundo lugar, hai outra posible obxección á lectura de Rodrigues Lapa que véndada da existencia de variantes nos refraneiros portugueses modernos; en conretodocumentamos as seguintes variantes do refrán que nos ocupa: Sôntáije/Sôutáijeacabada, velhas ao sóuto (J. Leite de Vasconcelos, en nota que engade nun artigo deCarolina Michaëlis de Vasconcelos (Michaëlis de Vasconcelos 1887-89: 72)); Sentage1 Na Biblia hai leis específicas tocantes á rebusca: cómpre deixar eses froitos que fican na terra para ospobres, os forasteiros, os orfos e as viúvas: Levítico, 19, 9-10; Levítico, 23, 22; Deuteronomio, 24, 19-22,onde se alude ás oliveiras e as viñas: cando segues a túa anada, cando varexes as túas oliveiras, candovendimes a túa viña non farás rebusco; Rut, 2, 2. Entre nós tamén existe esa lei, consuetudinaria, nonescrita polo que sabemos; tamén en Aragón, un noso colega de Alcañiz confírmanolo; Eladio Rodríguez,s.v. rabusco, fala tamén deste costume arraigado en todo o país e que se aplica a todo tipo de gran efroito.2 Doutra banda, o libro citado de Elixio Rivas (1997) ofrece abundantes datos da inconmensurable e hoxe endía inimaxinable riqueza de soutos no noroeste hispánico noutrora.Cadernos de Fraseoloxía Galega, 9, 2007, 223-232 225