3 - Centralne Biuro Antykorupcyjne

482A. Foremny Husseinkorupcja MECHANIZMY jako KORUPCJOGENNE niepożądany efekt – cztery konfliktów grzechy interesów główne władz publicznych5spektowania. Staje się to usprawiedliwieniemoraz zachętą do obchodzenia prawa, z czasemłamania go. Urzędnicy znajdują się w najtrudniejszejsytuacji, gdy prawo jest niezgodnez regułami etycznymi, uznawanymi w danymkręgu społecznym. Na ogół prawo jest zinstytucjonalizowaniemzasad społecznych, mającychmoc wiążącą na danym terenie, jednaknie zawsze jest etyczne to, co jest zapisanew prawie. Nie zawsze zakres prawa zbiega sięz obszarem etyki, o czym żaden z urzędnikównie powinien zapomnieć 13 .Trzeba zauważyć, że powyższa niezgodnośćma dwie płaszczyzny. Pierwsza, czystoobiektywna – nie każda kwestia etyczna przejawiasię w prawie i nie każdy aspekt prawnyma wymiar etyczny. Dla przykładu przepis, żepo autostradzie można jeździć z nie większąprędkością niż 140 km/h, nie ma jakiegokolwiekwymiaru etycznego.Druga płaszczyzna charakteryzowanejrelacji dotyczy hierarchii wartości wiążącejw obszarze prawa i etyki, tzn. sytuacji zgodnościlub niezgodności norm etycznych z normamiprawnymi. Uniwersalnym przykłademtakiej niezgodności mogą być reguły apartheiduw Republice Południowej Afryki. Obecnieurzędnik decydujący o eksmisji wielokrotniestaje przed trudnym dylematem moralnym 14 .Co więcej, nie jesteśmy w stanie objąć przepisamicałej płaszczyzny życia społecznego,w związku z tym prawo nigdy nie odnosi sięw pełni do obecnej sytuacji i tym samym niezawsze umożliwia rozwiązywanie szczegółowychprzypadków. Brak właściwego przepisuprawnego lub możliwość pewnej dowolnościw funkcjonowaniu administracji stwarzakonieczność posłużenia się właściwą normąmoralną przez urzędnika, bo jedynie jej przestrzeganieumożliwia społeczeństwu dalszedziałanie. Należy wspomnieć o tym, iż społeczeństwonie jest w stanie funkcjonować przezdłuższy okres bez oparcia na zasadach moralnych,dlatego też jedną z kwestii etyki urzędniczejjest udział w tworzeniu norm moralnych,odpowiednich do stale ulegającej zmianie sytuacjispołeczno-ekonomiczno-prawnej 15 .„Wszystkie działania urzędnicze możnasklasyfikować według spełniania kryterium legalnościi etyczności. Uzupełniając ten podziało uczynioną wcześniej uwagę, że nie zawszeobszar tego, co zgodne z prawem pokrywa sięz obszarem tego, co etyczne, otrzymamy czterygrupy działań urzędniczych:––działania legalne i etyczne,––działania nielegalne i nieetyczne,––działania legalne i nieetyczne,––działania etyczne i nielegalne.Pierwsza grupa – działania legalne i etycznenie będzie przedmiotem dalszych naszych rozważań,gdyż jest to ten rodzaj działań urzędniczych,do osiągnięcia których cała administracjapowinna dążyć, o czym też wszyscy marzymyjako członkowie społeczeństwa. Gdybywszystkie działania urzędników rządowychoraz samorządowych były takie właśnie, to anirządzący tym krajem, ani my nie mielibyśmygłębszych powodów do zajmowania się etycznąstroną działalności urzędniczej” 16 .Nie możemy tego powiedzieć o grupiedziałań nielegalnych i nieetycznych. Do tejgrupy zaliczamy każdą decyzję podejmowanąprzez przedstawicieli administracji publicznejw sposób sprzeczny z obowiązującymi normamiprawnymi oraz niespełniającą oczekiwańspołecznych z punktu widzenia etyki. Standardowymidziałaniami tej grupy są, bardzoniebezpieczne dla stabilności społeczeństwa,działania korupcyjne i inne przestępstwaurzędnicze 17 .Do kategorii działań legalnych i nieetycznychzalicza się te, którym z perspektywyzgodności z prawem nie można nic zarzucić,ponieważ na ten temat często prawo milczy.Działaniem takim jest np. nierzetelność lubniegospodarność, czasami również konfliktinteresów.Nierzetelność to swoista niedokładnośćw wykonywaniu swoich obowiązków, ich lekceważenie– np. zła organizacja pracy, przedłużanieterminu podjęcia decyzji, nieczytelnośćw dokumentacji. Specyficzną postacią nierzetelnościjest hiperformalizm. Jest to takieposługiwanie się przepisami prawa, które powodujeniemożność załatwienia danej rzeczy.Dzieje się tak z powodu mnożenia niepotrzebnychw konkretnej sprawie wymagań stawianychdanej osobie.Niegospodarność to nieodpowiednie gospodarowaniemajątkiem, np. za wysokie nagrodydla urzędników, używanie służbowych samochodówdla celów prywatnych, rozrzutność itp.Część tych przypadków jest prawnie opisanai zakazana, innych prawo bezpośrednio nie zabrania.Niektóre przepisy są tak niejasne, że trudnoprzyporządkować je do określonej sytuacji.Działania etyczne i nielegalne to te, którepod względem prawnym i proceduralnym nie