3 - Centralne Biuro Antykorupcyjne

542B. PotwardowskaA. HusseinTransformacja MECHANIZMY KORUPCJOGENNE ustrojowa a pola – cztery korupcji grzechy główne władz publicznych6do ustanowienia takiego rodzaju przepisów,które przyniesie korzyści lub ułatwienia dlagrup interesów będących u władzy. Taki sposóbstanowienia prawa, dający grupom będącymu najwyższych szczebli władzy szczególnewłaściwości do wykorzystywania stanowiskjest szczególnie częsty przy zmianach systemu– podczas tworzenia się nowych instytucjipaństwowych i prawa jako takiego w ogóle.W ten sposób celowo powstają pewnego rodzajuluki: „Kto ma informację, ten ma władzę. Jeślisię wie, w jakim kierunku zmierza prawo, możnaużyć takich właśnie instrumentów jak lukiw prawne czy »gumowe« zapisy w ustawach, któreda się bardzo szeroko interpretować” 38 .Kolejną koncepcją, której występowaniepodejrzewano podczas lat transformacji, był„kapitalizm polityczny” – jako sieć działańtakże na poziomie makroekonomicznym, którewspomagają lub umożliwiają osobom będącymu władzy kreowanie elity „wygranych”czyli tych „najlepiej poinformowanych”, dlaktórych prawo jest nieco łaskawsze a instytucjepubliczne nie tak wymagające. Jednaknależy sobie zdawać sprawę, iż taki układ formułujerównież definicję „przegranego”, czyligrupy osób będących bez kompletnie żadnychwpływów, które mogą się poczuć oszukanenie posiadając równych szans na starcie podczaspanowania gospodarki rynkowej. Takieujęcie korupcji, która tworzy się od samejgóry i powoduje sieć łapówkarską połączonąz nepotyzmem i protekcją, nie jest już efektemubocznym transformacji ustrojowej, leczimmanentną cechą elit, nowo powstałego systemui sposobu kumulowania kapitału władzypolitycznej. W takiej sytuacji „stare i nowe nomenklaturywikłają państwo w swoje interesyi przerzucają niektóre koszty ich rozwiązań napaństwo” 39 . Jednak w Polsce w czasie zmiantransformacyjnych miała szanse wykształcićsię również trzecia siła, który zapewnia (bądźstwarza warunki) system demokracji – inicjatywyobywatelskie. Jest to w pierwszej kolejnościzasługa swobody, jaką przynosi systemdemokracji, z drugiej strony kreowana jest poprzezindywidualną działalność ekonomiczną,która wykroczyła poza gospodarkę np. w momencienapotkania problemów przy realizowaniuwłasnych celów ekonomicznych w sposóbw pełni uczciwy i racjonalny.Te optymistyczne akcenty zadziałaćmogą jednak tylko w ograniczonym zakresiew stosunku do zmian makroekonomicznychi politycznych dziejących się przez pierwszedziesięciolecie po zmianie 1989 r. Kontynuacjareform strukturalnych i dalszy, rotacyjnydostęp do władzy na najwyższych szczeblachspowodował traktowanie kariery politycznejjako ścieżki awansu materialnego. I tak miałobyć przez kolejną dekadę.Poznawszy teoretyczne ujęcie przyczyn istnieniazjawiska korupcji w trakcie transformacjiustrojowej Polsce, przyjrzyjmy się faktomi wydarzeniom jakie miały miejsce w tym okresie,które znacząco wpłynęły na pola zjawiskakorupcji po roku 1989. Transformacja w ujęciuczysto polityczno-gospodarczym spowodowała,iż na znaczeniu straciły dotychczasoweczynniki stymulujące działania i porozumieniakorupcyjne, takie jak przede wszystkim brakgospodarki rynkowej, niedobór podstawowychproduktów i usług, nieefektywne narzędziakontroli i górowanie wyznaczników ideologicznych40 . Rodzący się system demokratycznystworzył jednak wiele okazji i narzędzido nowego rodzaju nadużyć, głównie na poluprzekształcania własności, nadawania swobódobywatelskich, tworzeniu nowego prawa i instytucjido jego stosowania.Aż do roku 1991 nie było w Polsce regulacjiprawnych dotyczących rzetelności obrotu gospodarczego,manipulowania kredytami i innymirodzajami kapitału oraz fałszerstw. Zwłaszczasektor bankowy, który w ciągu kilku miesięcymógł rozpocząć swobodne działanie, byłw dużym stopniu pozbawiony kontroli i regulacjipod względem nadużyć. Kolejnym obszarem,który nie został odpowiednio zaplanowany,była kontrola zmian finansowo-administracyjnych.Najbardziej jaskrawym tego przykłademjest brak przepisów w pierwszych latachrestrukturyzacji, które mogłyby gwarantowaćchoć podstawowy zakres bezpieczeństwa przydokonywaniu tego typu operacji. Kolejnymdużym problemem były powiązania i wszelkiegorodzaju koneksje, które przynosiły wielekorzyści z powodu niewykrywalności ich rzeczywistychdziałań – prowadzenie niepełnychewidencji, brak obowiązku sprawozdawczościurzędów, zawieranie umów bez pisemnegopotwierdzenia, czy zasiadanie wysokiej rangiurzędników w spółkach prywatnych, to tylkoniektóre z przykładów na występowanie korupcjiinstytucjonalnej czy systemowej okresutransformacji ustrojowej. Oczywiście podobneprzykłady możemy odnaleźć i w zupełnie dzisiejszejrzeczywistości, jednak stanowią one