3 - Centralne Biuro Antykorupcyjne

Nr 1B/2013P R Z E G L Ą D A N T Y K O R U P C Y J N Y523w dobie gospodarki rynkowej te dwie sferyczęsto się przenikają, łącząc dwie strefy wpływów– jedna z nich posiada narzędzia finansowenie posiadając decyzyjności, druga zaśjest wpływowa przy stosunkowo niewielkichdochodach.Ciekawą klasyfikację przytacza takżew swojej publikacji Krzysztof Jasiecki, którypodpiera się artykułem Krzysztofa Kicińskiego9 : jest tam bowiem mowa o korupcji legalnieji nielegalnej – ta druga i najbardziejpopularna to według autora artykułu np. płatnaprotekcja, korupcja legalna zaś to wykorzystaniezajmowanego stanowiska – zwłaszczaw organach stanowiących prawo, do jegokształtowania według własnych potrzeb. Tenrodzaj korupcji może występować zarówno naszczeblu centralnej władzy, jak i władzy lokalnej,w zarządach miasta i innego typu organachstanowiących. K. Kiciński w artykule „Korupcjaa struktura społeczna” 10 definiuje korupcjęlegalną jako „zachowania zgodne z prawemi obowiązującymi normami politycznymi, aczkolwiekpostrzeganą przez społeczeństwo jakozachowanie korupcyjne i stawiane na równiz korupcją uznawaną za przestępstwo przezprawo”. W przypadku PRL za korupcję legalnąuznano by zasadę, aby osób z tzw. „erki”nie karać za wykroczenia drogowe, natomiastw dzisiejszych czasach typowym przykłademkorupcji legalnej mogą być zbyt wysokie dietyczłonków Rady Miasta – co prawda zgodnez obowiązującymi przepisami, ale kłócące sięze społeczną akceptacją.Ważną z punktu widzenia dalszego podziałuklasyfikacją działań korupcyjnych jest kategoryzacjana korupcję krótkookresową (takąjak łapownictwo) oraz długookresową (nepotyzm,patronaż, kumoterstwo, klientelizm). Zewzględu na rozszerzającą definicję korupcji,która została przyjęta w niniejszej pracy, zdefiniujęte pojęcia niezależnie, traktując pojęciekorupcji rozszerzająco.Definicje ujęte powyżej mają oczywiściezastosowanie uniwersalne, jednak w przypadkuopisywania zjawiska w PRL należy uściślićróżnicę pomiędzy korupcją (i wszelkich jejomówionych niżej rodzajach), a pospolitą kradzieżą.Bowiem wynoszenie materiałów z zakładupracy (co zdarzało się wówczas nagminnie)i w ten sposób zawłaszczanie państwowegomienia jest w tym przypadku zwykłą kradzieżąi nie można postawić w tym przypadkuznaku równości z wykorzystaniem funkcjipublicznej. Przyjmijmy zatem w niniejszejpracy, iż każde nadużycie zajmowanego stanowiska,pozycji lub znajomości nosi znamionakorupcji, a ponieważ, jak to określił KrzysztofMadej 11 , zarząd nad własnością państwową(dominującą w stosunku do własności prywatnej)należał do nomenklatury, a nomenklaturasięgała kierownika sklepu, to mamy do czynieniaz ogromnym spectrum nadużyć.ŁapownictwoŁapownictwo jest najczęstszym sposobemuczestniczenia w zjawisku korupcji. Niemalkażdy może podać przykłady łapownictwazarówno w życiu publicznym, jak i w swoimwłasnym otoczeniu. Za pierwszy zanotowanyprzypadek łapownictwa można przywołaćpostać Demostenesa, który za uczestnictwow procederze został zmuszony zapłacić 50 talentówgrzywny.Zjawisko łapownictwa definiowane jestjako specyficzna wymiana pieniędzy bądźdóbr za przysługę, zwykle niewielkiego kalibru.I tak najczęściej kojarzone są przykładyłapówek wręczonych za ustrzeżenie się odmandatu, w służbie zdrowia za „przeskoczenie”kolejki do operacji chirurgicznej etc.Możemy zatem powiedzieć, iż łapownictwocharakteryzuje się niewielką trwałością, a stronyprocederu nie są ze sobą ściśle związane,spotykają się zwykle raz podczas tego jednegoincydentu. Przy definiowaniu stron procederułapownictwa przywołuje się zwykle pojęcia łapownictwaczynnego oraz sprzedajności, jakołapownictwa biernego. Cechą charakterystycznąłapownictwa jest również częsty rzeczowycharakter przedmiotu, którym ktoś jest przekupywany.Takie łapówki często nazywanesą „prezentami” i usprawiedliwiane są jakonieszkodliwe. Tego typu „prezenty” właśniebyły szczególnie popularne w PRL, stanowiąctowar wówczas deficytowy i zastępujący niejakoobieg gotówki, co przybliżę szerzej w kolejnychrozdziałach.Przykładem działań łapówkarskich możebyć wręczenie pieniędzy policjantowi, któryz powodu przekroczenia przez nas prędkościchciał wystawić mandat, lub wręczenie kopertyz odpowiednią sumą pieniędzy w rejestracjiprzychodni rejonowej w zamian za znalezienie„lepszego terminu” na wizytę u lekarza.Dalej Maciej Tymiński, analizując specyfikęzjawiska łapówkarstwa, wysnuwa wniosek,iż „łapownictwo jest sposobem omijania norm6