Evaluatie van Preventieve Ondersteuning ... - Trimbos-instituut

Bovendien laten Caserta et al. (1996) zien dat de verschillende dimensies van ervaren belasting
afhankelijk zijn van andere factoren. De tijdbelasting werd bijvoorbeeld het meest beïnvloed door het
takenpakket van de mantelzorger, de functionele beperkingen van de patiënt en de betrokkenheid
van de mantelzorger, terwijl de emotionele belasting grotendeels beïnvloed werd door de voldoening
die de mantelzorger uit de zorg haalde. De invloed van factoren op de belasting van de mantelzorger
blijkt dus zeer complex.
Uit de literatuur komen verschillende factoren naar voren die invloed lijken te hebben op de ervaren
belasting van mantelzorgers. De aard en omvang van de geboden mantelzorg blijken bijvoorbeeld
belangrijke factoren voor de ervaren belasting. Veel taken en een hoog aantal uren leidt echter niet
bij elke mantelzorgers tot het ervaren van overbelasting. Waarom raakt de ene mantelzorger wel
overbelast en de ander niet? Verschillende stressmodellen verklaren waarom niet iedere mantel‐
zorger die met dezelfde zorgsituatie in aanraking komt dezelfde mate van belasting ervaart.
1.3.5 Stressmodel
Stress modellen die inzichtelijk maken wat de grote individuele variatie in ervaren belasting
verklaart, bouwen voort op de theorieën over de relaties tussen stress en uitkomsten van Lazarus en
Folkman (1984). Stress modellen voor mantelzorg suggereren dat de relatie tussen overbelasting en
mantelzorg minder met de stressoren (zorgsituatie) te maken heeft en meer met de perceptie of
appraisal van de geboden zorg van de mantelzorger. Centraal in de stress modellen staat een
cognitief mediatief proces bij mantelzorgers, waarbij de mantelzorger voortdurend probeert om de
eisen die de zorgsituatie stelt in evenwicht te brengen met zijn of haar persoonlijke belangen.
Wanneer de omgevingseisen overheersen ten koste van persoonlijke belangen is een verzorger
overbelast. Bij langdurig ervaren overbelasting kan psychopathologie ontstaan (Braithwaite, 1996;
Yates et al., 1999).
In de literatuur bestaan verschillende stress modellen die inzicht geven in pad van de
omgevingseisen naar mogelijke uitkomsten zoals overbelasting of psychisch welbevinden. Deze
modellen verschillen in het aantal fasen en het aantal concepten waarvan verondersteld wordt dat
deze een rol spelen tussen het beginpunt en het eindpunt (Braithwaite, 1996).
De primaire elementen van deze modellen zijn stressoren, appraisals, hulpbronnen en
uitkomsten. Stressoren staan bekend als de omgevingscondities die aanpassing eisen van de
mantelzorger (Braithwaite, 1996) ofwel de hulpbehoeften van de zorgontvanger. Stressoren worden
geoperationaliseerd als de fysieke, mentale of functionele gezondheid van de zorgontvanger
(Chappell & Reid, 2002; Yates et al., 1999).
Appraisal is het cognitieve mediatieve proces bij de mantelzorger. Het element appraisal
betreft: "all cognitive and affective appraisals and reappraisals of the potential stressor and the
efficacy of one's coping efforts" (Lawton et al., 1989, p. 61). Appraisal omvat de erkenning van een
probleem, een analyse van het probleem en een respons op het probleem. Ook ervaren belasting is
een dimensie van het concept appraisal (Lawton et al., 1989; Yates et al., 1999). Ervaren belasting
wordt beschouwd als een belangrijke uitkomst van het appraisal proces (Pot et al., 1995).
Hulpbronnen worden beschouwd als mogelijk mediërende factoren in het model. Er kan
onderscheid gemaakt worden tussen persoonlijke hulpbronnen (bijv. zelfwaardering, neuroticisme
en gevoel van controle), sociale hulpbronnen (bijv. beschikbaarheid en adequaatheid van een sociaal
netwerk) en materiële hulpbronnen (bijv. beschikken over geld of diensten). Deze hulpbronnen
veranderen mogelijk het effect van de stressoren (inclusief de appraisal van de stressoren) op de
uitkomsten. De uitkomsten aan het eindpunt van de modellen verschillen van psychisch welbevinden
tot bereidheid om zorg te blijven verlenen (Braithwaite, 1996).
Een van de meest simpele modellen is het zorg appraisal model van Lawton et al. (1989). Het
model veronderstelt een objectieve zorgsituatie (stressor) en de voortdurende appraisal (evaluatie)
en reappraisal van de situatie door de mantelzorger. Appraisal en reappraisal beslaan waargenomen
dreiging, coping en percepties van impact van de mantelzorger, welke causaal niet onderscheiden
kunnen worden en het beste beschouwd kunnen worden als een algemeen appraisal concept. Dit
appraisal concept beslaat fase één en twee van Tronto's (1993) definitie van zorg. Verder veronder‐
stelt het zorg appraisal model dat persoonlijke en sociale hulpbronnen een belangrijke rol spelen in
het pad van stressoren naar appraisal en uitkomsten.
14