Evaluatie van Preventieve Ondersteuning ... - Trimbos-instituut

2.3 Het effect van ondersteuning
Over het effect van interventies ter voorkoming van overbelasting van mantelzorgers is niet veel
bekend. In onderzoek (zowel in Nederland als in andere landen) is tot nu toe zeer beperkt gekeken
naar de effecten van mantelzorgondersteuning (De Boer & Van Campen, 2009). Onderzoek naar het
effect van ondersteuning richt zich op de vraag of het gebruik van ondersteuning de ervaren
belasting reduceert of minder laat toenemen.
Uit een enquête onder meer dan 1.300 instellingen (Cuijpers, 1994) bleek dat niet duidelijk is
welk effect de diensten hebben op de vermindering van de belasting van de mantelzorger. Meer
recent laten enkele onderzoeken zien dat bepaalde ondersteuningsvormen een belastingverlagend
effect hebben. Zo kunnen groepsgerichte interventies met voorlichting, lotgenotencontact en
elementen van training en begeleiding de ervaren belasting van mantelzorgers van mensen met
psychische problemen reduceren (Bransen & Van Mierlo, 2007; Cuijpers, 1999; Reinares et al., 2004;
Siersma et al., 2005).
Broese van Groenou en De Boer (2009) laten zien dat mantelzorgers die steun krijgen van
andere mantelzorgers relatief vaak een lagere belasting ervaren. Deze uitkomst duidt volgens de
onderzoekers op het belang van ondersteuning door (secundaire) helpers. Onderzoek van Van Exel
et al. (2006) toont aan dat respijtzorg de belasting van mantelzorgers in Nederland vermindert.
Gebruikers van respijtzorg gaven aan dat hun belasting aanzienlijk zou stijgen indien zij geen gebruik
meer zouden maken van de respijtzorg.
Meerdere onderzoeken laten echter zien dat het gebruik van professionele hulp niet
significant bijdraagt aan een lagere belasting (Broese van Groenou & De Boer, 2009; Yates, et al.,
1999). Een mogelijke verklaring is dat in deze situaties sprake is van een zwaardere zorgsituatie en
dat de professionele hulp verergering van de belasting voorkomt.
Daarnaast is het opmerkelijk dat uit onderzoek van het SCP (Broese van Groenou & De Boer,
2009) blijkt dat hoe meer ondersteunende voorzieningen mantelzorgers gebruiken, hoe hoger de
belasting is die zij ervaren. Het gebruik van de voorzieningen lijkt niet bij te dragen aan een
vermindering van de ervaren belasting. Volgens de onderzoekers kan dit komen doordat de bijdrage
werkelijk gering is, maar ook kan het komen doordat dat de hulp pas wordt ingeschakeld als de
belasting al erg hoog is. De functie van de voorzieningen neigt dan naar het voorkomen van uitval van
de mantelzorger. Ook Cuijpers en Nies (1995) duiden aan dat mantelzorgers vaak te laat
ondersteuning inschakelen, waardoor slechts geringe effecten van de ondersteuning op de ervaren
belasting zijn waar te nemen. Bovendien constateert Van Lier (2004) dat mantelzorgers vaak pas aan
de bel trekken als zij aan het eind van hun Latijn zijn. Ook consulenten van steunpunten mantelzorg
signaleren dat de meeste mensen die bij hen aankloppen veel te lang hebben gewacht. Als
mantelzorgers al overbelast zijn, zitten zij in een neerwaartse spiraal en heeft ondersteuning een
minder heilzaam effect.
2.4 Vroegtijdig interveniëren
In lijn met bovenstaande gedachtegang, pleiten Yates et al. (1999) voor een zogenaamde upstream
approach (McKinlay, 1975 in Yates et al., 1999) die poogt te interveniëren voordat een kwestie een
probleem wordt dat te moeilijk is om op te lossen. Een dergelijke benadering richt zich op verander‐
bare factoren die bijdragen aan overbelasting en poogt te interveniëren op een manier die over‐
belasting voorkomt in plaats van ervaren belasting te reduceren in het geval van zware belasting.
Zo kunnen interventies zich richten op de primaire appraisal. Dit proces bestaat uit de
evaluatie van de gezondheid en de beperkingen van de naastbetrokkene (fase 1 van Tronto), het
bepalen wie de zorg zal bieden, hoe en waar de zorg geboden wordt en het bepalen van de
beschikbare hulpbronnen die het zorgproces ondersteunen (fase 2 van Tronto). Ook het gevoel van
controle kan een effectieve focus zijn. Aangezien bij een groter gevoel van controle de ervaren
belasting lager is, ondersteunen deze resultaten een interventie gericht op het verhogen van het
gevoel van controle van de mantelzorger. Een andere mogelijke richting voor interventie is
emotionele steun, aangezien dit een direct positief effect heeft op het gevoel van controle van de
mantelzorger. Zo kunnen mantelzorgers worden ondersteund om meer emotionele steun te
verkrijgen of om de waargenomen steun van familie en vrienden te herevalueren (Yates et al., 1999).
20