Proefschrift Crisis in aantocht! - Onderzoek - Hogeschool Utrecht

In de volgende paragraaf ga ik in op de meer algemene problemen die
spelen bij klokkenluiders en sociale bewegingen.
3.5 Een crisis aan de orde stellen
Het idee dat crisismakelaars bepaalde interactionele gevoelige kenmerken
in hun uitingen tonen en organiseren, is afgeleid van een studie van de
Britse discursief psycholoog Derek Edwards naar de subjectieve kant van
het formuleren van indirecte klachten. Edwards (2006) wijst daarin op de
vaak subtiele retorische activiteiten die mensen ondernemen als zij klachten
formuleren zonder betiteld te worden als bijvoorbeeld een klager, een
zeurkous of een mopperkont. Zo kan iemand door het gebruik van objectieve,
neutrale beschrijvingen in de interactie bewerkstelligen dat niet de
aandacht naar zichzelf uitgaat, maar naar de beklagenswaardige situatie
waarover hij spreekt.
In deze studie bestudeer ik de retorische strategieën die crisismakelaars
bewust of onbewust hanteren om reactie op te roepen bij de ontvangers
van hun uitingen. Tonen crisismakelaars in hun taalgebruik bijvoorbeeld hun
ongenoegen over het probleem? Bouwen ze een bepaalde identiteit op of
trachten ze op een bepaalde manier hun geloofwaardigheid te versterken?
Deze vragen komen aan de orde tijdens de analyse in hoofdstuk zes en zeven.
Problemen bij klokkenluiden
De potentiële klokkenluider heeft drie keuzen bij het waarnemen van een
misstand: a) hij kan het systeem (bijvoorbeeld een organisatie) verlaten;
b) hij kan besluiten te zwijgen over het misstand en c) hij kan besluiten
uiting te geven aan zijn bezorgdheid. In het laatste geval luidt hij dus de
klok. Deze vorm van reageren wordt ‘voicen’ ofwel ‘stem geven’ genoemd
(Bovens, 1990, p.220, Hirschman, 1970, p.98-105, Schuyt, 1972, p.60-69,
en Oversloot en Van Gunsteren, 1987). Vanuit dit ‘stem geven’ kan hij
vervolgens drie belangrijke keuzes maken:
– ontslag nemen onder protest
– heimelijk gebruik maken van ‘voice’: lekken
– de openbaarheid zoeken: de klok luiden
Over het derde punt gaat dit onderzoek, waarin ik de interactionele problemen
bekijk die zowel klokkenluiders als sociale bewegingen kunnen
ondervinden bij het aankaarten van een crisis. Zo zijn de overheid en andere
betrokken organisaties vaak geneigd de klokkenluider te beschermen via
regels en procedures in de organisationele sfeer. Ook Bovens pleit voor een
zekere legitimatie van klokkenluiden: ‘Klokkenluiden kan een belangrijke
52