You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Osmanlı Son Dönem Eğitiminde “Merkezîleşme, Denetim ve Disiplin Ekseninde Şekillenen Sultanî Modernizm”<br />
zamanda sivil okullarda askerî okullarda olduğu<br />
gibi üniforma giyme mecburiyeti getirildi.<br />
Eğitim bürokrasinin gelişiminde 17 Mart<br />
1857’de Maarif-i Umûmiye Nezareti (Eğitim<br />
Bakanlığı)’nın teşkili önemli dönüm noktalarından<br />
biridir. Nezaretin oluşturulması daha çok<br />
Islahat Fermanından sonra meydana gelen dağınıklığı<br />
önlemek ve bütün okulları merkezî birim<br />
altında toplamaya yöneliktir. 6 Daha önce kurulan<br />
meclisleri uhdesinde toplayan Nezaret Osmanlı<br />
maarif dünyasının tek temsilcisi haline gelmiş ve<br />
artık eğitim dünyası merkezî bürokrasinin plan ve<br />
denetimi altında faaliyetlerini sürdürmeye başlamıştır.<br />
Bundan sonra devlet nezdinde eğitim işleri<br />
-en yüksek düzeyde- bakanlık statüsünde temsil<br />
edilmiştir.<br />
1864’te bu Nezarete bağlı daire-i mekâtib-i<br />
mahsusa ve daire-i mekâtib-i umumiye adıyla iki<br />
şubeden meydana gelen maarif-i umumiye heyeti<br />
oluşturuldu. İslâm ile ilgili kitapların incelenmesi<br />
göreviyle mekâtib-i sıbyan-ı Müslime komisyonu<br />
ve üyeleri çeşitli cemaatlerden seçilerek halkın<br />
eğitim işleriyle ilgilenmek üzere mekâtib-i ilmiye<br />
ve rüştiye adında bir komisyon daha kuruldu. 7 Bu<br />
komisyonların temel görevlerinin okulların program<br />
ve kitaplarını tespit ve incelemek olması eğitimde<br />
teftiş mekanizmasının gelişimi bakımından<br />
oldukça önemli adımlardır.<br />
Bu gelişmelere karşın yüzyılların birikimi olan<br />
eğitimin bir halk ve vakıf hizmeti olması alışkanlığı<br />
bir türlü terkedilemiyor, Padişah ve üst düzey<br />
yetkililer başta olmak üzere, hali vakti yerinde<br />
olanlar yeni eğitim mekânları kuruyor ve bunlar<br />
da Nezaretin denetimi dışında faaliyet gösteriyordu.<br />
Eğitim bürokrasisinde öğrenci kabul, sınav,<br />
atama ve okulların teftişi ile ilgili ilk detaylı, programlı<br />
düzenlemeler 1869 tarihli Maarif-i Umumîye<br />
Nizamnamesinde 8 görülmektedir. Bu kapsamlı<br />
nizamname ile devletin eğitim işlerini yönetim,<br />
ekonomi ve teftiş alanlarında kontrol etmek üzere<br />
sistemli bir merkezî örgütün yanında taşra teşkila-<br />
6. Teyfur Erdoğdu, Maarif-i Umumiye Nezareti Teşkilatı, İ.Ü. SBE., Yayımlanmamış<br />
YLT, 1995, C.1, s.46.<br />
7. Ali Akyıldız, Osmanlı Bürokrasisi ve Modernleşme, İstanbul: İletişim<br />
Yay., 2006, s.69.<br />
8. Cumhuriyet Devrinde Milli Eğitim Bakanlığı Teftiş Kurulu, İstanbul:<br />
Milli Eğitim Basımevi,1977; Mahmud Cevad İbnü’ş-Şeyh Nafi,<br />
Maarif-i Umumiye Nezareti. Tarihçe-i Teşkilat ve İcraatı- XIX. Asır Osmanlı<br />
Maarif Tarihi-, Haz.: Taceddin Kayaoğlu, Ankara: Yeni Türkiye<br />
Yayınları, 2001, s. 99-101; Faik Reşit Unat, Türkiye Eğitim Sisteminin<br />
Gelişmesine Tarihi Bir Bakış, Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yay., 1964.<br />
Eğitimde teftiş ve denetim mekanizmasının bütün<br />
detaylarıyla ele alındığı ve Osmanlı eğitim sistemini<br />
bütüncül olarak düzenleyen 1869 tarihli Maarif-i Umumiye<br />
Nizamnamesinin ilk maddesi.<br />
tı da detaylı olarak planlanmıştır. “Maarif müdürlerinin<br />
başkanlığı altında oluşturulan meclislerde<br />
müfettiş ve muhakkıkların bulunması, merkezin<br />
bir taraftan teftiş hizmetinin sürekliliğin sağlanmasının,<br />
nitelikli insan gücünün yetiştirilmesindeki<br />
katkısını kavradığını, diğer taraftan taşrada<br />
daha iyi eğitim hedeflerinin belirlenmesinde eğitim<br />
örgütlerinin denetlenmesi zaruretini kabul<br />
ettiğini göstermektedir.” 9 Türk eğitim tarihinin en<br />
kapsamlı ve kısmen Fransa eğitiminden tedvin<br />
edilmiş bu yönetmeliğine göre, Maarif Nezaretine<br />
bağlı olarak 28 Eylül 1869’da Meclis-i Maarif-i<br />
Kebir 10 adlı “ilmî ve idarî” kısımlardan oluşan yeni<br />
bir birim eklenmiştir. Bu birimin idarî kısmının sorumluluğunda<br />
okullar, maarif meclisleri, kütüphaneler,<br />
matbaalar ve müzelerin yönetim, personel,<br />
araştırma, soruşturma ve personel yapısıyla ilgilenmek<br />
amacıyla müfettişlerin de yer aldığı kadro<br />
bulunmaktaydı. 11 Maarif-i Umumiye Nizamnamesi<br />
gereğince teşkil edilen ve bütün vilayetlerde bulunması<br />
öngörülen maarif müdürlerinin yetki ve<br />
sorumlulukları da şöyle belirlenmiştir:<br />
1. Yabancı okullar için ülkeye giriş yapan kitaplarla<br />
ilgili istatistikleri hazırlamak,<br />
2. Vilayet dâhilinde Müslim ve Gayrimüslim<br />
okullarının sayısını, öğrenci sayılarını, öğretmenlerin<br />
menşeini, mezuniyet düzeylerini, okulların<br />
kurucularını, gelir kaynaklarını içeren kayıtları düzenlemek,<br />
3. Öğretmenlerin okullar arasındaki nakil ve<br />
becayiş işlemlerini gerçekleştirmek,<br />
9. Nurdoğan, age, s.197.<br />
10. Erdoğdu, age, s.99; Uğur Ünal, Meclis-i Maarif-i Kebir, 1869-<br />
1922, Ankara: TTK, 2008, s.5.<br />
11. Unat, age., s.24.<br />
26 Nisan / Mayıs / Haziran 2015 Yıl: 11 / Sayı: 33<br />
EĞİTİM-ÖĞRETİM VE BİLİM ARAŞTIRMA DERGİSİ
Change language