Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Osmanlı Son Dönem Eğitiminde “Merkezîleşme, Denetim ve Disiplin Ekseninde Şekillenen Sultanî Modernizm”<br />
manlı tebaasını tek milletten oluşan bir yapı gibi<br />
düşünerek tek-tipleştirici zihniyete hazırlanacak<br />
programlara şiddetle karşı çıkması ve Sadrazamını<br />
azarlamasıdır (s.156-7). Osmanlı toplumu çok<br />
farklı unsurlardan (ecnâs-ı muhtelifeden mürekkep)<br />
oluşmuştur. Alınacak kararlarda devletin tek<br />
bir zihniyet ve milliyetten oluşmadığı gerçeği göz<br />
önünde bulundurulmalıdır. Osmanlı toplumunu<br />
tek bir milletten oluşuyor gibi düşünmek çok<br />
tehlikeli sonuçlar doğurabilir. Tek milletten oluşan<br />
devletlerin kendileri için çok iyi neticeler veren<br />
kanunlarını örnek alırsak, bu çok milletli devletler<br />
için tam aksi sonuçlar ortaya koyabilir.<br />
Sonuç ve genel değerlendirme<br />
Yazar, II. Abdülhamid dönemi eğitim ve paradoksal<br />
gelişmeler konusunda Şerif Mardin’in The<br />
Genesis of the Young Ottoman Thought (1962),<br />
Selim Deringil’in Well Protected Domain (1999),<br />
Selçuk Akşin Somel’in Modernization of Public<br />
Education in the Karpat’ın The Policization of Islam,<br />
(2002) adlı kitaplarında ortaya konulan sonuçlara<br />
benzer/paralel bir sonuçla kitabını bitirmiştir: Osmanlı<br />
devleti eğitim altyapısını sistematize etme<br />
inşasında başarılı olmasına karşın, neticede niyet<br />
edilenin zıddına gelişmeler ortaya çıkmıştır<br />
(s.204). Devlet, ilk ve orta öğretimi yaygınlaştırma<br />
girişiminde nicelik ve yayılma, genç nesli devlet<br />
okullarına toplama ve sosyal denetim altına<br />
alma noktalarında oldukça başarılıdır. Modernist<br />
ve liberal bir eğitim sisteminde kalitenin garanti<br />
edilebilmesine karşın, yönünün kestirilememesi<br />
hakikati II. Abdülhamid döneminin de paradoksal<br />
bir olgusu olmuştur. Dönemin gereği olarak<br />
eğitimin modernleştirici ve denetleyici misyonu<br />
Osmanlı coğrafyasında etkin bir şekilde kullanılmıştır.<br />
Ancak devletin istekleri ve potansiyeli/kapasitesi<br />
arasındaki makas açıklığı arzu edilenlerin<br />
gerçekleşememesini beraberinde getirmiştir. Abdülhamid<br />
döneminde eğitim araçlarına ve öğretmene<br />
modernitenin ve yeni ahlak anlayışının ajanı<br />
olarak bakılması ve bu sayede sadık vatandaşlar<br />
yetiştirilmesinin amaçlanması modern Türkiye<br />
Cumhuriyetinin de aynen tevarüs ettiği pedagojik<br />
hakikat olmuştur.<br />
Kitapta kullanılan resimlerin konu bütünlüğünün<br />
olmaması ve çok farklı etnik ve dinî bölgeleri<br />
konu etmesi bakımından ağırlıklı olarak Osmanlı<br />
resmî kaynaklarının kullanılması bir eksiklik olarak<br />
görülebilir. Dönemin ruhuna nüfuz bakımından<br />
modernleşme ve sosyo-politik ve ideolojik<br />
kavramsallaştırmaların Osmanlıya inhisar eden<br />
yorumları yanında karşılaştırmalara yer verilmemesi<br />
de bir nakısadır. Bu eksiklik en azından Rusya,<br />
Mısır ve İran’daki benzer gelişmelere kısaca<br />
değinilerek telafi edilebilirdi. Yine, Osmanlı Maarif<br />
Nezareti’nde 1870’lerden başlayan ve giderek genişleyen,<br />
derinleşen ve profesyonelleşen eğitim<br />
denetimi teşkilatıyla ilgili çağdaş araştırmalara yer<br />
verilmemesi de eksiklerden biridir. Elbette bunlar<br />
kitabın orijinalitesine halel getirmemektedir.<br />
Nihai olarak, önyargı ve ideoloji kıskacından<br />
olabildiğince sıyrılarak, pek çok arşiv belgesini ve<br />
eğitim raporunu ilk defa kullanması/yorumlaması<br />
ve geniş Osmanlı coğrafyasından özgün örnekler<br />
toplaması yönüyle Empire and Education başlıklı<br />
kitap, Türk eğitim tarihinin yanında bölge ülkelerinin<br />
eğitim tarihlerine değerli bir katkıdır. Kitabın<br />
en kısa sürede Türkçeye tercümesi de eğitim ve<br />
tarih dünyamız açısından önemli bir kazanım olacaktır.<br />
Kaynakça<br />
Akyıldız, Ali Osmanlı Bürokrasisi ve Modernleşme, İstanbul: İletişim Yay.,<br />
2006.<br />
Aytekin, Halil. İttihad ve Terakki Dönemi Eğitim Yönetimi, Gazi Eğitim Fakültesi<br />
Yayınları, Ankara, 1991.<br />
Carter, Findley, V. Bureaucratic Reform in the Ottoman Empire: The Sublime<br />
Porte, 1789-1922, New Jersey/Princeton: Princeton University Press,<br />
1980.<br />
Cevdet Paşa, Tezâkir, 40 Tetimme, Ankara: TTK Yay., 1991.<br />
Cumhuriyet Devrinde Milli Eğitim Bakanlığı Teftiş Kurulu, İstanbul: Milli Eğitim<br />
Basımevi,1977.<br />
Erdem, Yasemin Tümer. “Osmanlı Eğitim Sisteminde Teftiş”, OTAM, S. 26,<br />
2009.<br />
Erdoğdu, Teyfur. Maarif-i Umumiye Nezareti Teşkilatı, Yayımlanmamış YLT,<br />
İ.Ü. Sosyal Bil. Ens. 1995, s.46.<br />
Evered, Emine Ö. Empire and Education, Under the Ottomans: Politics, Reform<br />
and Resistance from the Tanzimat to the Young Turks, I.B.Tauris<br />
Press, 2012.<br />
Faik Reşit Unat, Türkiye Eğitim Sisteminin Gelişmesine Tarihi Bir Bakış, Ankara:<br />
Milli Eğitim Bakanlığı Yay., 1964.<br />
Fortna, Benjamin C. Imperial Classroom: Islam, the State, and Education in<br />
the Late Ottoman Empire. Oxford: Oxford University Press, 2002.<br />
Ergin, Osman. Türk Maarif Tarihi, İstanbul: Eser Matbaası, C.3, 1977.<br />
Gençoğlu, Mustafa. “Erzurum Vilâyeti Maârif Teftişleri (1910)”, Cumhuriyet<br />
Tarihi Araştırmaları Dergisi, Yıl: 8, S. 16 (2012).<br />
Karpat, Kemal H. İslâm’ın Siyasallaşması, Osmanlı Devleti’nin Son Döneminde<br />
Devlet, Kimlik, İnanç ve Cemaatin Yeniden Yapılandırılması, (Çev:<br />
Şiar Yalçın), İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yay., 2. Baskı, 2005.<br />
Koçer, Hasan Ali. Türkiye’de Modern Eğitimin Doğuşu ve Gelişimi, İstanbul:<br />
Milli Eğitim Basımevi,1991.<br />
Mahmud Cevad İbnü’ş-Şeyh Nafi, Maarif-i Umumiye Nezareti. Tarihçe-i Teşkilat<br />
ve İcraatı- XIX. Asır Osmanlı Maarif Tarihi-, Haz.: Taceddin Kayaoğlu,<br />
Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2001.<br />
Nurdoğan, Arzu M. Osmanlı Modernleşme Sürecinde İlköğretim (1869-1922),<br />
Marmara Üniversitesi, SBE, Basılmamış Dr. Tezi, İstanbul: 2005.<br />
----. “II. Abdülhamid Döneminde Rumeli’de Maarifin Teftişi”, OTAM, S.26,<br />
2009.<br />
Rogan, Eugene L. Frontiers of the State in the Late Ottoman Empire: Transjordan,<br />
1850-1921. Cambridge: Cambridge University Press. 1999.<br />
Su, Kamil. Türk Eğitiminde Teftişin Yeri ve Önemi, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul,<br />
1974.<br />
Takvim-i Vekâyi, 21 Za 1254 (6 Şubat 1839).<br />
Tekeli, İlhan -Selim İlkin. Osmanlı İmparatorluğu’nda Eğitim ve Bilgi Üretim<br />
Sisteminin Oluşumu ve Dönüşümü, Ankara: TTK, 1999.<br />
Ünal, Uğur. Meclis-i Maarif-i Kebir, 1869-1922, Ankara: TTK, 2008.<br />
Yıl: 11 / Sayı: 33<br />
Nisan / Mayıs / Haziran 2015<br />
EĞİTİM-ÖĞRETİM VE BİLİM ARAŞTIRMA DERGİSİ<br />
33
Change language