Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Osmanlı Son Dönem Eğitiminde “Merkezîleşme, Denetim ve Disiplin Ekseninde Şekillenen Sultanî Modernizm”<br />
4. Vilayet tarafından basılan kitap ve risalelere<br />
ilişkin bir defter düzenlemek,<br />
5. Okulların kitap eksiklikleri hakkında nezarete<br />
bilgi vermek,<br />
6. Darülmuallimîn ve öğrencileriyle ilgili bir<br />
defter hazırlamak,<br />
7. Maarif sandığının gelir ve giderleri için iki ayrı<br />
defter tutmak ve her yıl iptidailere kaydolan talebe<br />
sayısını, rüştiyede öğrenim gören öğrenci sayısı ile<br />
mezun sayısını bu defterlere kaydetmek. 12<br />
Meclis-i Kebir-i Maârif’in teşkili sonrasında Osmanlı<br />
eğitim sisteminde denetim ve teftiş müessesesinin<br />
ana hatlarıyla oluştuğu söylenebilir.<br />
Artık bu tarihten sonra ince işçilikle uğraşılmış<br />
ve daha profesyonel denetim ve planlama yoluna<br />
girilmiştir. 1870 sonrasında Anadolu, Rumeli<br />
yakalarıyla İstanbul merkezdeki sıbyan ve rüştiye<br />
okullarına birer müfettiş atanmıştır. 1879 yılında<br />
ise Maarif Nezareti eğitim işleriyle doğrudan ilgili<br />
beş daireye bölünmüş, içerisinde iki müfettişle<br />
bir kütüphaneler müfettişinin de yer aldığı daha<br />
modern bir yapıya kavuşturulmuştur. 1888’e<br />
gelindiğinde Maarif Nezareti bünyesindeki müfettiş<br />
sayısı yediye yükseltilmiştir. Ancak aynı yıl<br />
müfettişlikler Memûrîn-i Teftişiye adıyla ayrı bir<br />
birim haline getirilerek öğrenim dairelerinin dışına<br />
bırakılmıştır. 1898’de ise iptidaî, rüştî ve idadî<br />
müfettişleri ilgili dairelerde yer alırken, Mekâtib-i<br />
Gayrimüslime ve Ecnebiye Müfettişliği ile Mekâtib-i<br />
Âliye ve Husûsiye Müfettişliğinin münferit birimler<br />
olarak kaldıkları görülmektedir. Bunlardan başka<br />
1900’de İstanbul’da bütün okullardaki sağlık durumunu<br />
denetlemek üzere Mekâtib-i Sıhhiye Müfettişliği<br />
kurulmuştur. 13<br />
İstanbul’un yanında taşraya yönelik olarak da<br />
teftiş müessesesinin temelleri Maarif-i Umûmiye<br />
Nizamnamesi ile atılmıştır. Teşkil edilen Maarif Müdürlüklerinin<br />
birimlerinden biri de Vilayet Maarif<br />
Meclisleri olarak kararlaştırılmıştır. Bu mecliste müfettişler<br />
ve muhakkıklar (tahkik edici, inceleyici)<br />
adında okulları çeşitli bakımlardan denetleyecek<br />
kişiler yer almıştır. Alınan merkezî kararlara karşın<br />
özellikle II. Abdülhamid iktidarının ilk yıllarında<br />
teftiş işlerinin sağlıklı yürütüldüğü söylenemez.<br />
Özellikle malî yetersizlikten pek çok yere müfet-<br />
tiş tayini yapılamamıştır. Bu dönemde eğitimde<br />
teftişin genel esaslarını içeren Rumeli Vilâyât-ı<br />
Şâhânesi Maarif Müfettişliğinin Vezâifine Dair<br />
Tâlim-i Muvakkate’de olduğu gibi yönetmelikler<br />
çıkarılmıştır.<br />
II. Meşrutiyet devrinde ise eğitimde teftişe ve<br />
merkezîleşmeye daha çok önem verilmiştir. Özellikle<br />
Balkan Savaşları ve eğitimin siyasal ve sosyal<br />
olaylar üzerindeki etkisinin belirgin olarak görülmeye<br />
başlamasıyla merkezî idare tarafından,<br />
1909’da Teftişât Hakkında Talimât adlı bir yönetmelik<br />
hazırlanmış ve akabinden de ülkenin farklı<br />
yerlerine 15 müfettiş gönderilmiştir. Bir sene sonra<br />
teftiş ve inceleme esasları yeniden belirlenerek,<br />
müdür ve müfettişlerin görevlerinde düzenlemelere<br />
gidilmiş ve Maârif Müdürleri ile Vilâyet Maarif<br />
Müfettişlerinin Vezâifine Müteallik Talimat yayımlanmıştır.<br />
Talimatnameye göre, Maarif müdürleri<br />
merkez idare ile iletişimde tek sorumlu idi ve bölgelerindeki<br />
bütün okulların teftiş ve denetiminden<br />
de mesuldü. Yine talimatnameye göre, vilâyet<br />
maârif müfettişleri üç ayda bir sorumlu oldukları<br />
bölgenin eğitim durumunu ayrıntılı bir şekilde<br />
tasvir eden raporlarını merkeze göndermekle<br />
yükümlüydüler. 14<br />
İttihat ve Terakki Döneminde eğitim programları ve mekânları<br />
çok daha sıkı bir denetlemeye tabi tutuldu. Bu dönemde<br />
paramiliter eğitim sistemi inşa edilmeye gayret edildi.<br />
12. Nurdoğan, age.,198.<br />
13. Yasemin Tümer Erdem, “Osmanlı Eğitim Sisteminde Teftiş”,<br />
OTAM, S.26, 2009, s.59-62.<br />
14. Halil Aytekin, İttihad ve Terakki Dönemi Eğitim Yönetimi, Ankara:<br />
Gazi Eğitim Fakültesi Yay., 1991, s.33.<br />
Yıl: 11 / Sayı: 33<br />
Nisan / Mayıs / Haziran 2015<br />
EĞİTİM-ÖĞRETİM VE BİLİM ARAŞTIRMA DERGİSİ<br />
27
Change language