You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
hfl_<strong>53</strong>.qxp <strong>2008</strong>-04-18 11:08 Page <strong>53</strong><br />
STUDIJE<br />
UDK: 791.221.8:791.221.51<br />
Mario Vrban~i}<br />
Blade Runner i film noir, ili problemi<br />
Stvari koja misli<br />
Na po~etku bija{e pogled. U prvoj sekvenci filma Blade<br />
Runner (Ridley Scott, 1982) zjenica obestjelovljenog oka<br />
pluta iznad zadimljenog metropolisa, polumra~noga zaga|enoga<br />
grada u kome dimnjaci sukljaju plamen i dim. Grad<br />
izgleda kao utroba pakla. U tro{noj, sumornoj zgradi punoj<br />
tisu}a praznih apartmana, Rick Deckard (Harrison Ford),<br />
glavni protagonist, otvara o~i, budi se, ali nije jasno je li zjenica<br />
s po~etka filma izranjala iz njegova sna ili pripada nekom<br />
drugom, nekom lebde}em, mra~nom bo`anstvu, nekom<br />
od replikanata koji se, kao {to uskoro doznajemo, vra-<br />
}aju na na{ planet Zemlju. Kako smo obavije{teni na samom<br />
po~etku filma, replikanti su roboti. Genetski in`enjeri i ostali<br />
znanstvenici izmislili su gotovo savr{enu ma{inu koja se<br />
te{ko mo`e razlikovati od ~ovjeka ili ~ovje~ice. ^itav film<br />
zapravo je konflikt izme|u dviju strana: ljudi i kopija ljudskoga.<br />
Replikanti koji rade u dalekim svemirskim kolonijama<br />
pobunili su se i tra`e od svojeg stvoritelja, korporacije<br />
Tyrell, da im se produ`i njihov `ivotni vijek, ograni~en na<br />
~etiri godine. Me|utim, njihov sasvim ljudski zahtjev protivan<br />
je politici korporacije koja stoga unajmljuje specijaliste<br />
za uni{tavanje replikanata (blade runnere) koji su trenirani<br />
da prepoznaju, prona|u i »umirove« replikante (»umirovljenje«<br />
je eufemizam za brutalno ubijanje). Blade runner u filmu<br />
je Rick Deckard, napola umirovljeni detektiv koji se nevoljko<br />
upu{ta u zadatak umirovljenja neposlu{nih androida.<br />
Cini~an, pesimisti~an, umoran od `ivota i svijeta Deckard,<br />
kao i ambijent, urbani prostor kojim se kre}e, odudara od<br />
obrazaca znanstvene fantastike te vi{e podsje}a na jedan<br />
drugi `anr — film noir.<br />
Film noir odi{e sumorno{}u, tamom, urbanim ko{marom,<br />
gradskom osamljeno{}u, egzistencijalnom tjeskobom. Iako<br />
kao `anr nastao sredinom 20. stolje}a, gradski ambijent karakteristi~an<br />
za film noir pro`et je u Blade Runneru atmosferom<br />
futuristi~koga grada, Los Angelesa 2019. Kao {to privatni<br />
istra`itelji, grubijani nastali po modelu »tvrdokuhane<br />
proze«, u ve}ini noir filmova ~esto krahiraju, gube pam}enje<br />
ili njihovim sje}anjima manipuliraju neke mo}ne organizacije,<br />
replikanti u Blade Runneru, da bi vi{e odisali ljudsko{}u,<br />
imaju problema sa svojim sje}anjem — njihove memorije su<br />
ugra|ene; i kao {to okorjeli detektivi u film noiru ~esto podlije`u<br />
~arima hladne, manipulativne `ene, femme fatale, tako<br />
Deckard »posustaje« u svojem be{}utnom istrebljivanju robota<br />
kad susretne Rachael (Sean Young), femme fatale u antiutopijskom<br />
svijetu bliske budu}nosti. Hibrid znanstvene<br />
fantastike i film noira kao da ponajvi{e odgovora na{em postmodernom<br />
dobu, vrtoglavom razvoju tehnologije i globalizaciji.<br />
Ukoliko ~itamo Blade Runnera iz perspektive film noira,<br />
jo{ se vi{e intenziviraju pitanja koja u znanstvenoj fantastici<br />
ostaju u sferi racionalnog — pitanja o razlici izme|u<br />
ljudskog i neljudskog, {to je to {to nas ~ini ljudima. Roboti,<br />
umjetne tvorevine, replikanti — za{to nas toliko zbunjuju,<br />
da li se ne{to od njihove prisutnost, kao Stvar, nalazi u film<br />
noiru, u femme fatale, u `eni? Ukratko, glavna tema ovog<br />
eseja je ispitivanje »Stvari koja misli« u Blade Runneru kroz<br />
prizmu film noira. Za{to je ba{ taj, ina~e te{ko odrediv `anr,<br />
»pogodan« za opisivanje spomenutih dilema?<br />
Film noir i znanstvena fantastika (Blade<br />
Runner)<br />
Filmovi koji su nastali u Americi od 1941. do 1958. kao kriminalisti~ke<br />
pri~e ili policijske drame, tek su naknadno (u<br />
Francuskoj) bili prepoznati kao novi `anr — film noir. Obi~no<br />
se me|u prve predstavnike film noira uvr{tava Mlte{ki<br />
sokol (The Maltese Falconi, John Huston, 1941), a kao jedan<br />
od posljednjih Dodir zla (Touch of Evil, Orson Welles,<br />
1958). Teme film noira su zlo~in, kriminal, korupcija — nasilje<br />
koje nadilazi pojedina~ne slu~ajeve. Korumpiranost<br />
dru{tva katkada prerasta u metaforu globalne korupcije, korupcije<br />
ljubavi i korupcije prijateljstva. Ukratko, film noir<br />
opisuje sumrak ameri~kog sna, gubitak nade u budu}nost.<br />
Va`no je istaknuti da je usprkos brojnim studijama te{ko<br />
odrediti {to je to film noir. Neki teoreti~ari 1 opisuju ga kao<br />
`anr, neki kao ugo|aj, »{timung«, kao pod`anr trilera, kao<br />
stil, osobito vizualni stil koji se odlikuje polumra~nom ekspresionisti~kom<br />
upotrebom svjetlosti koja jo{ vi{e intenzivira<br />
egzistencijalnu nesigurnost likova. Film noir kao takav<br />
konstituiran je u francuskoj poslijeratnoj filmskoj kritici koja<br />
je uo~ila mno{tvo filmova sli~ne tematike, stila i atmosfere.<br />
No, kao {to `anr i dalje opstoji i permutira u neo-noir, tako<br />
i kritika istoga mijenja fokus: u filmologiji i kulturalnim studijima<br />
tako se sve vi{e analiziraju rodne uloge, patrijarhalna<br />
dominacija utjelovljena u bahatim, `ilavim likovima »tvrdokuhane<br />
proze«, kao {to su detektivi u prozi Raymonda<br />
Chandlera, Dashiella Hammeta i Jamesa M. Caina, te odnos<br />
1 Vidi npr. G. Mayer i B. McDonnell, 2007, Encyclopedia of Film Noir, London: Greenwood Press.<br />
H R V A T S K I F I L M S K I L J E T O P I S <strong>53</strong>/<strong>2008</strong>.<br />
<strong>53</strong>
Change language