Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
hfl_<strong>53</strong>.qxp <strong>2008</strong>-04-18 11:08 Page 69<br />
Hrvat. film. ljeto, Zagreb / god 14 (<strong>2008</strong>), br. <strong>53</strong>, str. 68 do 76 Krivak, M.: Wim Wenders – ili filmski postmodernizam »tijekom vremena«<br />
prije bi se moglo re}i sve drugo negoli to! Osobito ako se<br />
uzmu u obzir njegovi nadahnuti cjelove~ernji dokumentarni<br />
filmovi Nickov film: munja nad vodom (Nick’s Film — Lightning<br />
over Water, 1980), hommage Nicholasu Rayu, Tokyo-<br />
Ga (1985), o geniju Yasujira Ozua, te, kona~no, strastveni<br />
prikaz fenomena kubanske glazbe u novijem ostvarenju Buena<br />
Vista Social Club (1999).<br />
Prema nekim interpretacijama, opus Wima Wendersa mogao<br />
bi se definirati i specifi~nom `anrovskom odrednicom, kao<br />
takozvani »raspravlja~ki film«. Izme|u ostalog, raspravlja~ki<br />
diskurs prisutan je u okviru tzv. struje politiu~kog filma, jo{<br />
od 1960-ih. Osim u »politiziranim kinematografijama« Italije<br />
i Francuske tih godina, te napose u britanskom filmu socijalne<br />
tematike (primjerice, u velikom dijelu opusa Lindsaya<br />
Andersona i Karela Reisza), taj svojevrsni `anrovski kinodiskurs<br />
osobito se razvio u Nijemaca.<br />
Glasoviti Klugeov Oberhausenski manifest ostavio je dubok<br />
trag u novijoj filmskoj povijesti. Usudio bih se re}i da je taj<br />
filmsko-politi~ki manifest obilje`io vrhunce europskoga modernisti~kog<br />
filma, a ujedno je nagovijestio i spominjani<br />
»filmski postmodernizam«, to~nije njegovu europsku ina~icu.<br />
3 Ostali stjegono{e novoga njema~kog filma bili su Rainer<br />
Werner Fassbinder, Werner Herzog, Volker Schlöndorff i<br />
Margarette von Trotta. No prvacima tzv. raspravlja~kog filma<br />
mogu se smatrati zapravo modernisti~ki velikani poput<br />
Antonionija, Bergmana, Bertoluccija, Godarda, Resnaisa...,<br />
na formalno radikalnijem polu Straub i Bellochio. Kasniji<br />
»postmodernisti~ki autori« — poput parodijski orijentiranih<br />
Woodyja Allena i Johna Watersa, te `anrovski fluktuiraju}ih<br />
Davida Lyncha i Hala Hartleya — uvode osebujni jamesonovski<br />
pasti{ u modus raspravlja~kog filma. (Posebno bi zanimljivom<br />
mogla biti tematizacija Johna Dahla kao autora<br />
koji precizno secira `anr kriminalisti~koga filma u izobli~enoj<br />
Po-Mo vizuri!)<br />
Kada se isti~e »europskost« kao specifi~nost teorijskog postmodernizma<br />
»lyotardovske provenijencije«, ne smije se zanemariti<br />
ni ~injenica da je velik broj europskih filmskih autora<br />
tog usmjerenja bio zadivljen ameri~kim `anrovskim filmom<br />
i njegovim narativnim obrascima. S druge strane, populisti~ki<br />
karakter ameri~ke pop-art umjetnosti najprimjerenije<br />
je stjeci{te konzumeristi~ke kulture, s ~ime se postmodernizam<br />
naj~e{}e i identificira. Zato se neke druk~ije teorijske<br />
prethodnice filmskoga postmodernizma zapravo mogu<br />
tra`iti u knji`evnoj teoriji Leslie Fiedlera, Irvinga Howea i<br />
Susan Sontag. Te se odrednice najbolje slijede u ameri~kom<br />
filmu od 1970-ih naovamo, sve do globaliziraju}ih trendova<br />
filmskih bajki i epopeja prema prijelomu milenija (linija Lucas-Jackson).<br />
Osim uokviruju}ih Lucasovih »filmskih fantazija«,<br />
te ekspandiranih Jacksonovih saga, ovdje pritom mislim<br />
na eksploatiranje tzv. niskih `anrova poput stripa (Conan<br />
Johna Miliusa /Conan the Barbarian, 1982/, Darkman<br />
Sama Raimija /1990/, ali i Dick Tracy Warrena Beattija<br />
/1990/), kojih je ina~ica — u osebujnom klju~u teatra apsurda!<br />
— i postmoderni antivestern Mrtav ~ovjek (Dead Man,<br />
Jim Jarmusch, 1995). Nadalje, ovdje svoje mjesto pronalazi<br />
i francuski neo-barok, svojim do paroksizma dovedenim<br />
manirizmom Beneixa i Bessona). 4<br />
Filmski postmodernizam u sebi nosi niz filmova od 1970-ih<br />
do 1990-ih u kojima se razgra|uje primarno modernisti~ko<br />
o~u|enje i zalihost izvanjskih intervencija u samo »tkivo« filma.<br />
Pritom se razlika izme|u modernizma i postmodernizma<br />
o~ituje unutar inherentnog odnosa teksta i njegova komentara,<br />
tj. izme|u filma i njegove interpretacije, sadr`ane u samom<br />
predmetu. Kada nam se ~ini da se klasi~nom naracijom<br />
ispri~ala jasna i razgovijetna pripovijest, bez nekih formalnih<br />
i sadr`ajnih eksperimenata, dolazi do obrata. U filmovima<br />
koji su konzumentski iznimno privla~ni, poput Blade Runnera,<br />
Terminatora i Plavog bar{una, pronalazi se jo{ neki,<br />
mnogo dublji smisao, koji pak treba teorijsku pomo} Lacana,<br />
Foucaulta, Derride, Deleuzea... Postmodernisti~ka interpretacija<br />
pronalazi implicitno vi{a zna~enja i smisao u naoko<br />
banalnim si`eima i strukturnim cjelinama.<br />
Wim Wenders veliki je poklonik ameri~ke popularne kulture,<br />
prije svega rock-ikonografije i svjetonazora. Zato su rockikone,<br />
koje zauzimaju referentno mjesto u njegovim filmovima,<br />
ozna~itelj i osebujne autorske poetike. Bono, Ry Cooder,<br />
Nick Cave, The Beatles — signum su Wendersova `ivotnog<br />
svjetonazora i postmodernisti~kog brisanja granica izme|u<br />
tzv. visokih i niskih `anrova.<br />
No Wenders je jednako tako specifi~no njema~ki autor, koji<br />
svuda sobom nosi naslije|e Filmverlag der Autoren, filmske<br />
zajednice koja je iznjedrila neke od najboljih europskih filmova<br />
1970-ih. Prika`emo li Fassbindera kao »pjesnika polusvijeta«<br />
— koji se poetskom imaginacijom uzdi`e na poziciju<br />
ve}eg od `ivota — kao majstora fakture igranoga filma, a<br />
Herzoga kao dokumentarista sklonog mistici i meditaciji —<br />
~iji su filmovi na rubu kontemplacije i fikcije — Wendersa<br />
bismo mogli nazvati eksperimentatorom u svim `anrovskim<br />
obrascima, koji zamagljuje granice me|u filmskim rodovima.<br />
Zato je on i toliko »postmoderan« u odnosu na dvojicu<br />
spomenutih njema~kih velikana/sudrugova. Wenders je erudit<br />
koji stru`e naslage zna~enja iz filmske povijesti, metodom<br />
navlastitog palimpsesta. U tom je otkrivanju naj~e{}e<br />
uspje{an, no ponekad mu se izmi~e tlo pod nogama, kada se<br />
travestijom `eli dovinuti do iznala`enja izvora magije genijalnih<br />
filmskih autora i ostvarenja.<br />
3 S ameri~ke strane Atlantika, »stjegono{e filmskog postmodernizma« mogu se, ugrubo, podijeliti u dvije skupine. S jedne strane, imamo onu liniju autora<br />
koji uvode serijale poput znanstvenofantasti~nih epopeja. Ovdje je najzna~ajniji autor George Lucas, svojom trilogijom Ratovi zvijezda / Star Wars<br />
koju ~ine: Ratovi zvijezda (1977), Imperij uzvra}a udarac (1980) i Povratak Jedija (1983). (Tijekom novog milenija snimljena nova tri dijela vi{e ne<br />
spadaju u isti kulturnopovijesni kontekst!) Toj se liniji »fantazijske travestije« kasnije pridru`uje Peter Jackson, svojom trilogijom prema Tolkienovu<br />
Gospodaru prstenova. S druge stane, imamo autore koji vr{e svojevrsnu dekonstrukciju `anrova (ne{to poput Derridine i Yale-dekonstrukcije izvorne<br />
Heideggerove »destrukcije povijesti metafizike«!). Ovdje su najva`niji autori Jim Jarmusch, David Lynch, John Carpenter, John Waters, Wes Craven,<br />
John Dahl...<br />
4 U dobroj mjeri, ovdje iskori{tene uvide dijelim s Ton~ijem Valenti}em. Vidi njegov izuzetno instruktivan tekst »@anrovi u filmskom postmodernizmu«,<br />
objavljen u Hrvatskom filmskom ljetopisu 22, 2000, str. 45-56; ovdje spomenuti primjeri na str. 47 i 54.<br />
69<br />
H R V A T S K I F I L M S K I L J E T O P I S <strong>53</strong>/<strong>2008</strong>.
Change language