NOWINY LEKARSKIE 4 - Nowiny Lekarskie - UMP

Nowiny Lekarskie 2006, 75, 4, 407–413MARCIN WIECZOREK, STANISŁAW SOBIAK, ROMAN K. MEISSNERROZWÓJ BADAŃ NAD WYKORZYSTANIEMSUBSTANCJI POCHODZENIA ROŚLINNEGO W TERAPII NOWOTWORÓWDEVELOPMENT OF RESEARCH ON UTILIZATIONOF PLANT-DERIVED SUBSTANCES IN TUMOR TREATMENTKatedra Technologii Chemicznej Środków LeczniczychAkademii Medycznej im. Karola Marcinkowskiego w PoznaniuKierownik: prof. AM dr hab. farm. Stanisław SobiakStreszczenieWstęp. Pierwsze doniesienia o wykorzystaniu roślin w leczeniu guzów nowotworowych pochodzą z dzieła Dioskurydesa De Materia Medica.Opis raka jako jednostki chorobowej pojawił się u Galena. W Kanonie Medycyny Awicenny znajduje się pełny spis gatunków roślin stosowanychprzeciwnowotworowo w starożytności i średniowieczu.Rośliny i substancje o właściwościach przeciwnowotworowych. Opisano następujące związki pochodzenia roślinnego wraz z historią odkrycia,surowcami roślinnymi, z których pochodzą i zastosowaniem w onkologii: podofilotoksyna, kolchicyna, paklitaksel, alkaloidy barwinkaróżowego, kamptotecyna. Wymieniono nowości z ostatnich lat: beta-lapachon i kwas betulinowy. W tabeli zamieszczono 75 innych surowcówroślinnych posiadających substancje podejrzewane o przeciwnowotworowe właściwości.Antykancerogeny pochodzenia roślinnego. Scharakteryzowano pokrótce najważniejsze grupy substancji produkowanych przez rośliny, któremają zastosowanie w chemioprewencji nowotworów, szczególnie poprzez unieczynnianie kancerogenów.Vilcacora – rewelacja czy oszustwo? Peruwiańskie ziele, odkryte przez o. Edmunda Szeligę, jest przez wielu uważane za zbawienny lek przeciwkonowotworom. Wyciąg z vilcacory nie posiada jednak właściwości przeciwnowotworowych, został natomiast zarejestrowany przez WHOjako lek wspomagający terapię onkologiczną.SŁOWA KLUCZOWE: fitoterapia, leki przeciwnowotworowe, antykancerogeny.SummaryIntroduction. First reports about utilization of plants in antitumor treatment date from De Materia Medica of Dioscurides. Galenus was the firstwho described cancer as a disease entity. Canon Medicinae of Avicenna has the complete list of plant species utilized as antitumor agents inancient times and middle ages.Plants and plant-derived substances with antitumor properties. The following compounds with their history of discovery, natural resourcesand oncological use have been characterized: podophyllotoxin, colchicine, paclitaxel, alcaloids from Vinca rosea, camptothecin. Beta-lapachoneand betulinic acid – recent additions to this range – have been described. Other 75 substances which are likely to have antitumor properties arelisted in the table.Plant-derived anticarcinogens. Main groups of substances produced by plants which are used in tumor chemoprevention, particularly carcinogeninactivators, have been characterized.Vilcacora – revelation or deception? This Peruvian herb, discovered by Polish monk Edmund Szeliga, is considered by a lot of people to be thebeneficial remedy against tumors. However, the extract from Vilcacora demonstrated no antitumor properties and was registered by WHO asa supplementary drug in oncological treatment.KEY WORDS: phytotherapy, antitumor agents, anticarcinogens.1. WstępFitoterapia, czyli leczenie roślinami i substancjami pochodzeniaroślinnego, jest stara jak gatunek ludzki. Nie maw tym stwierdzeniu wiele przesady, gdyż już najpierwotniejszeludy trudniące się myślistwem i zbieractwem niewątpliwiepozyskiwały zioła w celach leczniczych, czegodowodzą wydobyte prehistoryczne szczątki ludzkie, wktórych otoczeniu znaleziono nasiona i pyłki kwiatowe ziół.Fitoterapię stosowali ponad cztery tysiąclecia temu Chińczycyi Sumerowie, a prawdziwy jej rozkwit nastąpił wstarożytnym Egipcie. W słynnym papirusie Ebersa wymienionokilkaset nazw roślin wykorzystywanych ówcześnie wlecznictwie. Słynni starożytni ojcowie medycyny (Hipokrates,Dioskurydes, Galen) znali już około tysiąca gatunkówroślin leczniczych, z których otrzymywali napary, odwary,ekstrakty i inne postaci leków [1].Trudno powiedzieć, kiedy po raz pierwszy świadomiezastosowano zioła w leczeniu nowotworów. Być możekoniczyna łąkowa (Trifolium pratense), opisana przez Dioskurydesaw De Materia Medica, miała zastosowanie przyguzach nowotworowych. W tym samym dziele znalazł sięopis ekstraktu z zimowitu jesiennego (Colchicum autumnale)jako preparatu o tym samym zastosowaniu. Dziś wiemy,że zawarta w tej roślinie kolchicyna rzeczywiście posiadawłaściwości przeciwnowotworowe (patrz: pkt 4).Pojęcie nowotworu, czy też raczej raka – karkinos – jakojednostki chorobowej, zawdzięczamy Galenowi. Słynnylekarz cesarza Marka Aureliusza opisał i udoskonalił prepa-