NOWINY LEKARSKIE 4 - Nowiny Lekarskie - UMP

Rozwój badań nad wykorzystaniem substancji pochodzenia roślinnego w terapii nowotworów 4095. Alkaloidy barwinka różowegoBarwinek różowy (Catharanthus roseus) jest byliną rosnącądziko na Madagaskarze, zawleczony także m.in. napołudnie USA, gdzie od dziesiątków lat jest hodowany jakoroślina ozdobna. Znany był w medycynie ludowej jakoziele przeciwcukrzycowe, np. na Jamajce. Także jako antydiabetyktrafił w latach pięćdziesiątych ubiegłego wieku nastoły laboratoryjne w Ameryce. Wtedy to okazało się, żeroślina posiada alkaloidy o cennych właściwościach przeciwnowotworowych– winkrystynę i winblastynę. Wkrótceprzeszły one badania kliniczne i wraz z później półsyntetycznieotrzymaną windezyną weszły z końcem lat sześćdziesiątychdo chemioterapii onkologicznej [8].Wszystkie wymienione alkaloidy są związkami antymitotycznymi.W odróżnieniu jednak od kolchicyny czy paklitakselu,wiążą się one z tubuliną uniemożliwiając jej polimeryzacjędo mikrotubul i powstanie wrzeciona kariokinetycznego.Różnią się jednak zakresem zastosowania.Winkrystynę stosuje się w ostrej leukemii, ziarnicyzłośliwej, chłoniakach, mięsaku mięśni szkieletowych,kostniaku mięsakowym, nerwiaku zarodkowym, rakusutka i płuc.Winblastyna jest skuteczna w ziarnicy złośliwej uogólnionej,chłoniaku limfocytowym, mięsaku Kaposiego, zaawansowanymraku jąder, kosmówczaku, raku sutka.Windezyna znalazła zastosowanie w ostrej białaczcelimfoblastycznej u dzieci, w przełomach limfoblastycznychprzewlekłej białaczki szpikowej, w czerniaku i chłoniakachzłośliwych [4].Obecnie w badaniach klinicznych II fazy znajduje sięnowy semisyntetyk: winorelbina. Wykazuje aktywność wzwalczaniu zaawansowanego raka jajnika i drobnokomórkowegoraka płuc. Wydaje się, że wywołuje mniejsze objawyuboczne w postaci wypadania włosów, wymiotów,biegunek i jest mniej neurotoksyczna [9].6. KamptotecynaKamptotecyna jest alkaloidem chinolinowym, pochodzącymz tybetańskiego drzewa Camptotheca acuminata,zwanego w swej ojczyźnie „szczęśliwym drzewem”. Przeciwnowotworowewłaściwości wyciągu z kory tego drzewaodkryli w 1958 r. Monroe E. Wall i Jonathan Hartwell zNational Cancer Institute w USA. Po przenosinach do ResearchTriangle Institute, Wall wyizolował w 1966 r. odpowiedzialnyza poszukiwane właściwości alkaloid. W latach70. kamptotecyna była podawana chorym na nowotworyprzewodu pokarmowego, jednak terapii zaniechano z powodusilnych tzw. „side effects”. Dopiero z końcem latosiemdziesiątych przekształcenie alkaloidu w półsyntetycznepochodne: topotekan [10] i irinotekan [11] zaowocowałowprowadzeniem do lecznictwa bardzo skutecznych preparatówprzeciwko rakowi jelita grubego, drobnokomórkowemurakowi płuc i białaczkom. Mechanizm działania pochodnychkamptotecyny polega na blokowaniu topoizomerazyDNA I, kluczowego enzymu transkrypcji genów[4].7. Beta-lapachon i lapacholOba terpeny pochodzą z tropikalnego drzewa lapachowego(Tabebuia avellanedae). Dużą nadzieję pokładasię w ich cennych właściwościach przeciwnowotworowych,także ze względu na mechanizm działania polegającyna blokowaniu topoizomerazy DNA I. Prawdopodobnieznajdą zastosowanie w chemioterapii raków:prostaty, sutka, płuc, jelita grubego i czerniaka [12].8. Kwas betulinowyPochodzący z kory popularnej brzozy kwas betulinowyo budowie triterpenowej jest także bardzo obiecującą nowościąostatnich lat w onkologii. Testy przeprowadzone naliniach komórkowych ludzkiego raka skóry ujawniły, żekwas betulinowy indukuje w komórkach rakowych procesyapoptozy oraz blokuje cykl komórkowy, co uniemożliwiaproliferację guza. Może znaleźć zastosowanie także u chorychna AIDS, gdyż przeciwdziała powstawaniu agregatówkomórkowych [13, 14].9. Inne substancje o potwierdzonym działaniu przeciwnowotworowymPoza wymienionymi powyżej substancjami odkryto kilkadziesiątsurowców roślinnych zawierających aktywnezwiązki o działaniu przeciwnowotworowym. Część z nich –jak należy przypuszczać – wejdzie za kilka, kilkanaście latdo farmakologii onkologicznej. Być może okażą się lepszei skuteczniejsze od chemioterapeutyków stosowanych dzisiaj.Lapachole i kwas betulinowy są sygnałem, że mimorozwoju syntezy chemicznej świat roślinny zawiera zaskakującowiele prawdziwych skarbów, czekających na zastosowanie.W tabeli 1. wymieniono surowce roślinne i zawartew nich substancje przeciwnowotworowe o potwierdzonejaktywności in vitro (źródło: www.cyberbotanica.com.).10. Antykancerogeny pochodzenia roślinnegoOprócz substancji naturalnych działających stricte przeciwnowotworowoznamy obecnie także takie, które zapobiegajątworzeniu się zmian nowotworowych główniepoprzez pochłanianie i dezaktywację wolnych rodnikówi/lub poprzez wpływ na metabolizm potencjalnych kancerogenówna drodze inhibicji enzymów mikrosomalnych.Do dziś opisano około setki związków wraz ze źródłowymisurowcami. Najważniejsze z nich opisano poniżej.10.1. Resweratrol jest chemicznie trihydroksypochodnątrans-stilbenu, związku wykazującego konotacjefarmakologiczne z estrogenami. Znajduje się głównie wskórce owoców winorośli (Vitis vinifera), stąd jegoobecność w winie, szczególnie czerwonym. To właśnieza sprawą tej substancji zrobiło się głośno w masmediacho kardioprotekcyjnym działaniu wina. Rzeczywiściezwiązek ten jest silnym „zmiataczem” wolnych rodnikówtlenowych i antyutleniaczem. Te właściwościpowodują, że resweratrol zapobiega odkładaniu się płytkimiażdżycowej w naczyniach krwionośnych. Ponadtoblokuje szereg enzymów, m.in. cyklooksygenazę 2, od-