Jaarboek Thomas Instituut 2006 - Thomas Instituut te Utrecht

OVER GOD ALS PERSOON 99
zijnde uit God als uit de universele zijnsgrond voort op een wijze die
te vergelijken is met het licht dat uit de zon emaneert. Het is de
natuur van de zon om zijn licht te laten schijnen, om zich
overeenkomstig zijn aard te manifesteren. Op deze wijze zou ook
God krachtens de macht van zijn natuur al het andere voortbrengen,
zonder beraad of keuze, maar louter door God te zijn. Men vraagt de
bron niet waarom hij zich doet uitstromen in een rivier. Dat is
precies de aard van een bron. De gedachte heeft zeker iets
aantrekkelijks. Het is een notie van schepping die in het verlengde
ligt van de spontane en overdadige creativiteit die men in de natuur
kan bespeuren. Waarom kan dit nu van God niet zo begrepen
worden? In zijn argumentatie gaat Thomas wel uit van een
neoplatoonse grondgedachte. God wil zich zo volmaakt mogelijk
uitdrukken in iets anders dan zichzelf door aan dat andere een
gelijkenis van zijn goedheid mee te delen en zo iets anders tot
bestaan te brengen. Goedheid geldt hier als het metafysische beginsel
van alle causaliteit (causa causarum). God is pure creativiteit, louter
drang om zichzelf mee te delen. Echter: zolang men deze goddelijke
creativiteit denkt als louter natuurdrang, ontstaat er een aporie. Want
de natuur zoekt zichzelf tot uitdrukking brengen op één bepaalde
wijze. De natuur is altijd determinata ad unum. Een plant brengt een
plant voort, een mens brengt een mens voort. Maar het oneindige
wezen dat God is kan zichzelf niet volmaakt uitdrukken in één ander
iets dat van hem verschilt en dus niet-God is. Geen schepsel kan de
volledige potentie van God bevatten of uitdrukken. Dit is de aporie:
de oneindige macht van God kan zichzelf niet tot uitdrukking
brengen in één eindig iets zodanig dat God zijn identiteit met
zichzelf in dat andere kan bevestigen." De spontane
scheppingsdrang zou onherroepelijk uitlopen op zelfverlies. De
oneindige zijnsmacht kan niet iets anders bepalen op een wijze die
adequaat is aan de volle bepaaldheid van die macht. Welnu, de
onmacht van de oneindige macht van God zich een passende
uitdrukking te geven in iets anders dan zichzelf kan alleen
de thema's van De potentia is dat deze Macht niet begrepen kan worden naar
het model van 'natuurmacht' , contra het 'emanatisme' van de neoplatoonse
metafysica, maar een 'geestelijke' macht is die wil en verstand insluit.
21 Thomas spreekt zelf natuurlijk niet van een 'aporie'. Ik bedoel ermee de
manier waarop Thomas de overgang van 'natuur' naar 'geest' in God denkt
inzichtelijker te maken.