Jaarboek Thomas Instituut 2006 - Thomas Instituut te Utrecht

TRANSCENDENTALE NOTIES VAN WERKELIJKHEID 131
doelen betekent niet noodzakelijk reële zijnscontractie. Maar hoe kan
dan wel van een transcendentale orde gesproken worden?
In de tweede plaats kan de orde van de transcendentia
benaderd worden als gelet wordt op hun formele kenmerken
(rationes formales). In deze zin kan wel van een orde gesproken
worden . Het gaat er hierbij namelijk om van welk transcendens het
formele kenmerk eerst gevat wordt door het verstand, dat op
ordelijke wijze voortgaat naar kennis van de orde die het begrip
'zijnde' betreft in verhouding tot de andere transcendentale
begrippen. Valt bijvoorbeeld het begrip van het ene eerst aan het
verstand toe na het begrip van zijnde? Komt het begrip van het ware
eerder dan dat van het goede na het begrip van het zijnde, etc.? In
deze zin nu wordt in het vervolf: onderzocht welke orde de
transcendentia onder elkaar bezitten. 4 Aangezien de transcendentia
geen reële zijnstoevoegingen zijn maar alleen begripsrnatig
onderscheiden zijnswijzen, kan dus hun onderlinge orde ook alleen
op begripsmatig niveau gezocht worden. Hoe wordt nu deze formele
of ideële orde gevonden? Javelli past daarvoor de methode toe van
een kentheoretische afleiding, die uitgaat van het eerste transcendens
zijnde. Op verschillende plaatsen in zijn werk heeft Thomas85 deze
methode reeds toegepast, maar dan in de context van theologische
uiteenzettingen over eenheid en veelheid, niet in die van een
algemeen filosofische systematiek van de transcendentia, laat staan
of Thomas ooit aan een dergelijke systematiek gedacht heeft. Javelli
heeft nu deze kentheoretische methode toegepast op zijn zoektocht
naar de transcendentale orde.
Na de vooropgezette distinctie zet Javelli zich dan tot de
uiteenzetting van zijn methode, en wel via vier conclusiones die de
verschillende stappen in de afleidingsorde te structureren." Deze
vierdeling, die in zijn geheel bedoeld is als definitieve ordening van
de transcendentia, herinnert opmerkelijk genoeg (Javelli laat deze
parallellie impliciet) aan de vierdeling uit Thomas' De veritate qu.I
84 De transe., 463b.
85 Zie Scriptum in I Sententias, dist. 24, q. I a. 3 ad 2. In De Trinitate
Boethii, q. 4 a. I sol. De potentia, q. 9 a. 7 ad 15. STh I, q. II a. 2 ad 4.
Quaestiones quodlibetales X, q. I a. I ad 3. Vgl. ook In X Metaphysiearn,
leetio 4, nr. 1998.
86 De transe., 463b.