Jaarboek Thomas Instituut 2006 - Thomas Instituut te Utrecht

88 RUDI TE VELDE
Dijn beschrijft twee richtingen in het ethisch denken van de moderne
tijd die beide een objectieve en rationele basis willen aangeven voor
het morele statuut van de mens als persoon. De kantiaanse stroming
in de ethiek zoekt de basis van het respect dat we ieder mens
verschuldigd zijn in de redelijke autonomie en mondigheid, de mens
dus als Vernunftwesen, de andere, utilitaristische stroming brengt de
morele eis tot respect in verband met de specifieke sensibiliteit
(vooral ten aanzien van pijn) van de mens. De mens wordt hier
vooral gedacht als een behoeftewezen voor wie de afwezigheid van
pijn en onderdrukking een intrinsieke waarde is die de ethiek
fundeert. Beide richtingen slagen er volgens De Dijn niet in om een
echt bevredigende filosofische fundering te geven van de
waardigheid van de mens. Zo wijst hij erop dat het beschikken over
rationele vermogens als zodanig niet de grond van het respect kan
zijn, want de morele praktijk van mensen laat zien dat respect voor
juist die mensen die niet of nog niet in staat zijn tot een autonome en
redelijke levensvoering (denk aan kinderen, zwakzinnigen en zwaar
zieke mensen) het hoogst gewaardeerd wordt. Algemeen worden
vormen van disrespect en schending van waardigheid jegens
onmondige mensen die niet zelf hun waardigheid of eer kunnen
hooghouden als erger en schandelijker beschouwd. Ook kan de eis
tot respect niet gefundeerd worden in de hoedanigheid van de mens
als behoeftig wezen waarvoor afwezigheid van pijn een inherente
waarde is. Maar mensen moeten gerespecteerd worden, ontzien
worden of in hun nood geholpen omdat bepaalde toestanden (pijn,
honger, onderdrukking, etc.) onverenigbaar zijn met de menselijke
waardigheid. Daarom wordt pijn berokkenen aan kinderen en
zwakken algemeen als erger beschouwd dan pijnigen van volwassen,
omdat de eersten kwetsbaarder zijn in hun waardigheid.
De grond van de menselijke waardigheid ligt volgens De
Dijn niet in natuurlijke kwaliteiten van het empirisch individu maar
in een symbolische karakterisering. Daar doelen we op wanneer we
zeggen dat een bepaald individu 'ook een mens is', dus deel uitmaakt
van de morele gemeenschap van de mensheid omdat het deelt in de
waardigheid van dezelfde naam. Zelfs de ergste misdadiger is nog
een 'mens' en heeft dus recht op een menswaardige behandeling. In
een religieus betekeniskader wordt dit bijvoorbeeld uitgedrukt door
te zeggen dat ieder mens een 'kind van God' is en om die reden, hoe
arm in kwaliteiten ook, oneindig kostbaar is.