Jaarboek Thomas Instituut 2006 - Thomas Instituut te Utrecht

100 Rum TE VELDE
omgebogen worden tot een vrije scheppingsmacht indien de
uitdrukking (similitudo) innerlijk vermenigvuldigd wordt over vele
en diverse schepselen, zodanig dat waar de gelijkenis van de één
tekortschiet deze aangevuld wordt door de gelijkenis van de ander.
Het bestaan van iets anders dan God is dus alleen denkbaar onder
voorwaarde dat het het karakter heeft van een pluriforme totaliteit
die een zo rijk mogelijk gedifferentieerde gelijkenis van Gods
goedheid belichaamt. Een enkel schepsel is voor God geen partij,
alleen een complete wereld. Dit betekent dat er in God, in zijn
enkelvoudige scheppingsmacht, een principe van differentiatie
aanwezig moet zijn, op grond waarvan de oorzaak de veelvuldigheid
van het effect als zodanig kan intenderen. Een dergelijk principe
noemt men 'verstand', intellectus.
God schept dus door zijn verstand. Alleen op deze manier
kan de veelvuldige en eindige bepaaldheid van de dingen bemiddeld
worden met de enkelvoudige en oneindige bepaaldheid van Gods
macht. Maar kan men nu ook zeggen dat God schept door zijn wil,
en wel door een vrije wilsdaad?22Hoe kan men inzichtelijk maken
dat het gedifferentieerde geheel van de eindige werkelijkheid berust
in een vrij gewilde scheppingsdaad? Is dat niet hopeloos
antropomorf? In zijn redenering vertrekt Thomas vanuit de
ontologische bepaling van wil als de natuurlijke gerichtheid van elk
ding op zijn eigen goed. Elk ding 'wil' in zekere zin zichzelf, zijn
eigen goed. Zo geredeneerd kun je zeggen dat God zijn eigen
goedheid wil en, zoveel als mogelijk, zijn goedheid aan het andere
wil meedelen. Dit is zijn wezenstendens en impliceert als zodanig
nog geen vrijheid. Ook de zon 'wil' zijn licht meedelen. Thomas
stelt nu dat God noodzakelijk zijn eigen goedheid als doel wil, niet
als een te realiseren doel maar als altijd al gerealiseerd en voltooid
(perfectum).23God wil en affirmeert zichzelf als het oneindige goed
waarin hij heel zijn bestaan en leven heeft. Terwijl hij zichzelf als
doel wil, wil hij het andere, de eindige uitdrukking van zijn goedheid
in iets anders, omwille van zichzelf als doel. Maar hier stuiten we
weer op een aporie. De oneindige macht van God dreigt weer om te
slaan in onmacht om iets anders dan zichzelf te willen, want de wil
22 Thomas spreekt van per arbitrium voluntatis (De pot. q. 3, a. 15).
23 STh I, q. 19 a. 3: "Voluntas enim divina necessariam habitudinem habet ad
bonitatem suam, quae est proprium eius obiectum. Unde bonitatem suam
esse Deus ex necessitate vult."