Jaarboek Thomas Instituut 2006 - Thomas Instituut te Utrecht

112 PETER R. VAN VELDHUIJSEN
Wat het eerste vraagstuk betreft, behandelt Javelli vier soorten van
universele kennis. Vervolgens geeft hij een uitwerking van de these
dat zijnde het eerst gekende is: conclusio, quam existimamus esse ad
mentem D. Thomae." In feite is deze uitwerking een uiteenzetting
van Thomas' these aan het begin van De veritate (q.l a.I sol.): /llud
autem quod primo intellectus concipit quasi notissimum et in quod
conceptiones omnes resolvit est ens. De these dat zijnde het eerst
gekende is wordt bevestigd door Avicenna: Zijnde en ding zijn van
zodanige aard dat zij terstond in de ziel ingeprent worden door een
eerste impressie, die niet verworven wordt op grond van andere
noties, d.w.z. andere dan die van zijnde (Metaphysica 1,6).19 De
bespreking van deze eerste kwestie besluit Javelli in kritische
discussie met Duns Scotua"
Het tweede vraagstuk raakt de verdeling van zijnde. Het
belangrijkste gedeelte betreft een uiteenzetting van vijf indelingen
van zijnde, die volgens Javelli in het algemeen niet aan Thomas
zullen worden toegeschreven wat hun ordening aangaat.21 Het
uitgangspunt van de divisio entis is de bekende uitspraak van
Aristoteles in Metaphysica IV 2: "Zijnde wordt op velerlei wijzen
uitgedrukt." En evenals in Metaphysica V 7 onderzoekt Aristoteles
dan enkele verschillende wijzen en betekenissen van zijnde. Thomas
in zijn commentaar op Metaphysica IV 2 zegt dat de zijnswijzen tot
de volgende vier herleid kunnen worden: Het ens rationis (negatie en
privatie), wording, vergaan en beweging, de accidentele zijnswijze
en de modus van zijnde per se of substaritie. De eerste drie wijzen,
waarvan het ens rationis het zwakste is omdat hij geen zijnsrealiteit
uitdrukt, zijn betrokken op de vierde wijze als de zijnswijze die het
18 De transc., 458a-59a. Voor Thomas, zie met name De veritate q. I a. 1
sol.
19 De transc., 459a: "Confirmatur per Avicennam in primo suae Meta. ca.6
ubi inquit, dicemus igitur, quod ens et res, talia sunt, quod statim
imprimuntur in anima prima impressione, quae non acquiritur ex aliis
notioribus: patet ergo, quod ens est primo cognitum, modo exposito in
propositione dubii." Volgens Avicenna zijn de begrippen ens, res en unum
oorspronkelijk aan het kennen, d.w.z. zij zijn vóór-predicatief bewust en a
priori in de denkziel ingeprent. Zie Avicenna, Metaphysica I, 6 (ed. Venetiis
1508, fol. 72rbA): "[...] ens et res et neeesse talia sunt quae statim
imprimuntur in anima prima impressione."
20 De transc., 459a-60a.
21 De transc., 460a.