Jaarboek Thomas Instituut 2006 - Thomas Instituut te Utrecht

130 PETER R. VAN VELDHUIJSEN
voorbeeld Thomas in De veritate q.l a.l sol. leest vanuit diens De
potentia q.9 a.7 ad 15,maar zonder dat hij dit uitdrukkelijk vermeldt.
Javelli's interpretatie heeft tot doel te laten zien dat de orde van de
transcendentia niet anders dan door welbepaalde gedachtestappen
geëxpliciteerd kan worden. De orde zoals Thomas die in De veritate
tot uitdrukking brengt is dan ook nog tentatief. Toch betekent deze
kentheoretische methode niet dat elke gedachtestap een
transcendentale zijnswijze opspoort en zeker niet dat deze wijzen
constructies van het verstand zijn, zoals Kant in zijn Kritik der
reinen Vernunft (B 113-14) meende, dat "deze vermeend
transcendentale predikaten van de dingen slechts logische vereisten
en criteria zijn voor alle kennis van de dingen in het algemeen."
Niettemin moet er in zekere zin gesproken worden van een
verstandelijke 'constructie', omdat de transcendentia als zijnswijzen
zelf geen onderlinge orde hebben met betrekking tot hun subject, het
reële zijnde: alle transcendentia namelijk gaan zijnde rond en zijn
daarom niet reële maar ideële contracties van zijnde; in die zin gaat
het dan ook om transcendentale begrippen.
Ter verheldering van de onderlinge orde van de
transcendentia stelt Javelli eerst een distinctie op en brengt daama
enkele stellingen (conclusiones) ter sprake. De distinctie, die Javelli
ook in zijn commentaar op de Metaphysica82 maakt, is waarschijnlijk
zijn eigen vinding. De orde van de transcendentia kan op tweeërlei
wijze benaderd worden. Ten eerste met betrekking tot de bedoelde
zaak (res significata). Maar dan is er geen enkele onderlinge orde,
noch ook is het ene transcendens eerder dan het andere. Als reden
geeft Javelli dat een dergelijke orde een reëelonderscheid
veronderstelt onder wat te ordenen is, aangezien zo'n orde een reële
verhouding van haar elementen zou betekenen die elkaar als reëel
onderscheiden termen wederzijds uitsluiten. Welnu, de
transcendentia worden niet op reële wijze, noch ook wederzijds van
elkaar onderscheiden. Dus bezitten zij met betrekking tot de
bedoelde zaak van het reële zijnde zelf geen enkele onderlinge
orde.83 De gedachte dat de transcendentia het zijnde rondgaan,
convertibel zijn met het zijnde en met elkaar, sluit uit dat er een
welbepaalde reële orde is onder de transcendentia. De metafysische
zijnsverscheidenheid waarop de verschillende transcendentale namen
82 Quaestiones super IV Metaphysicen qu.6 (p.739a.)
83 De transc. p.463b: