Jaarboek Thomas Instituut 2006 - Thomas Instituut te Utrecht

106 PETER R. YAN YELDHUIJSEN
uitdrukking aan de intrinsieke zin, betekenis en waarde van alles wat
is. Zij expliciteren, met andere woorden, "Ausstrahlungen des
Seins",4 namelijk de perfecties die in het zijnde besloten liggen. Als
primum inter pares' onder de transcendentale termen drukt zijnde
zelf (ens ipsum) de perfectie uit van de act van zijn, van datgene
waardoor zijnde is. Wat de term 'zijnde' niet direct uitdrukt, maar
wat wel als verdere perfecties in zijnde bevat ligt, wordt voorts
geëxpliciteerd door andere transcendentale namen, die het zijnde
vergezellen en volgen, d.w.z. impliceren. Zo wordt de
onverdeeldheid en individualiteit van zijnde uitgedrukt door de term
'één', de kenbaarheid en intelligibiliteit door de term 'waar' en de
verlangens- en nastrevenswaardigheid door de term 'goed'.
In de geschiedenis van de leer van de transcendentalia -
vanaf de vroege 13de eeuw tot de bloeitijd van de Spaanse
scholastiek in de 16de eeuw - wordt deze doctrine gewoonlijk
analytisch en niet synthetisch ontwikkeld. Naar aanleiding van een of
andere kwestie, bijvoorbeeld de Triniteit, wordt dan een speculatieve
uiteenzetting gegeven over eenheid en zo over het transcendentale
ene. Het bouwmateriaal voor een monografische verhandeling over
de transcendentalia ligt dus veelal verspreid over verschillende
plaatsen in het werk van een scholastieke auteur. Een uitzondering
op deze regel wordt echter gevormd door het interessante en bij mijn
disp.IY, die handelt over de 'unitas transcendentalis'. Maar al eerder spreekt
Agostino Nifo (1473-1538) in zijn commentaar op De anima over 'respectus
transcendentalis'. Zie A. Pattin, Un grand commentateur d' Aristote:
Agostino Nifo, in B. Mojsisch, O. Pluta (eds.), Historia Philosophiae Medii
Aevi, AmsterdamlPhiladelphia 1991, 803. Jan A. Aertsen vond in de
Quaestiones in I Sententias qu.11 (ed. F. Hoffmann 1988, 365) van de
dominicaan Crathom (ca. 1330) de zegging: 'de istis terminis
transcendentalibus', zie Bulletin de philosophie médiévale 33 (1991), 141-
42.
3 Ygl. Thomas van Aquino, De potentia, q. 9 a. 7 ad 8: "Unum quod pertinet
ad vestigium dei in creaturis, est unum quod convertitur cum ente." Zo
spreekt ook de Summa Halensis I nr. 88R (ed. Quaracchi, 140b) over de
transcendentia "als sporen van de eerste (goddelijke) oorzaak".
4 H. Meyer, Thomas van Aquin, Paderbom 1961 (1937), 182.
5 Duns Scotus bijvoorbeeld noemt 'zijnde' het eerste van de transcendentalia
(primum transcendens); zie Ordinatio I, dist. 8 quo 3 nr. 19. Ygl. A.B.
Wolter, The transcendentals and their function in the metaphysics of Duns
Seotus, St. Bonaventure N.Y. 1946, 10.