Jaarboek Thomas Instituut 2006 - Thomas Instituut te Utrecht

TRANSCENDENTALE NOTIES VAN WERKELIJKHEID 127
tot stand gebracht en bevestigd wordt. 'Ding' (res) is dan de
transcendentale term om deze zijnsbevestiging uit te drukken. Het
onderscheid tussen ding en zijnde ligt hierin, dat zijnde toegekend
wordt op grond van het zijn (esse), maar dat ding toegekend wordt
op grond van de essentie of quidditeit." Interessant is dat Javelli
vervolgens zelfstandig uitweidt naar aanleiding van het onderscheid
tussen ding en zijnde. Hij doet dit, omdat hij van mening is dat pas
met de additio entis van ding duidelijk wordt dat een metafysica van
de transcendentia gericht is op het zijnde als ens reale of ens
naturae. Immers, ens en unum kunnen eventueelook het ens rationis
betreffen, maar met de invoering van res als uitdrukking van datgene
wat een essentie heeft, is dit niet meer mogelijk. Dan eerst blijkt dat
het subject van de metafysica het zijnde is als reëel zijnde. Hoewel,
zo zegt Javelli, zijnde geprediceerd wordt van zowel het reële als
logische zijnde, kan dit niet gezegd worden van het zijnde als ding.Ï"
Tot zover zijn de twee transcendentia unum en res
gevonden, die elk zijnde in zich of in absolute zin volgen. Nu moet
het tweede lid van de disjunctie bezien worden: het relationele of
relatieve zijnde. Welke algemene zijnswijzen volgen elk zijnde dat in
relatie staat tot een ander zijnde? Als het ene zijnde in relatie staat tot
het andere, dan kan dit op twee manieren beschouwd worden.
Ten eerste. Als relationeel zijnde opgevat wordt qua
onderscheid tussen het ene en het andere zijnde, dan volgt de wijze
van verdeling waardoor elk zijnde ten opzichte van elk ander zijnde
afgeperkt wordt omdat het 'iets anders' is. 'Iets' (aliquid) is dan de
73 De transc., p. 463b: "Si affirmative, hie modus est essentia, quae
constituit rem. Distinguitur enim res ab ente in hoc, quod ens imponitur ab
esse. Res autem ab essentia, vel a quidditate." Vgl. Thomas van Aquino, De
veritate, q. 1 a. 1 sol: Non autem invenitur aliquid affirmative dictum
absolute quod possit accipi in omni ente nisi essentia eius secundum quam
esse dicitur, et sic imponitur hoc nomen res, quod in hoc differt ab ente,
secundum Avicennam in principio Metaphysicae (tract.I cap.S), quod ens
sumitur ab actu essendi sed nomen rei exprimit quiditatem vel essentiam
entis." Thomas geeft zijn bron aan voor de onderscheiding tussen res en ens
- wat Javelli achterwege laat - waarmee hij tegelijkertijd laat zien dat zijnde
verder geanalyseerd kan worden dan Aristoteles gedaan heeft: via Avicenna
kan namelijk res toegevoegd worden. Zie Aertsen (1988), o.c., 309.
74 De transc., 463b: ''[...] licet ens dicatur de ente reali et de ente rationis,
non tarnen res, nam sola entia realia proprie dicuntur res, quia sola habent
essentia vel quidditatem."