Jaarboek Thomas Instituut 2006 - Thomas Instituut te Utrecht

124 PETERR. VANVELDHUIJSEN
Het eerste thema van onderzoek betrof de vraag naar de wijze
waarop de transcendentia onderscheiden worden van zijnde. Zoals al
gezegd: de eerste twee conclusiones bedoelden te laten zien dat de
transcendentia niet reëelonderscheiden zijn van zijnde, maar dat zij
met zijnde coëxtensief of convertibel zijn, terwijl de derde conclusie
duidelijk heeft gemaakt dat het onderscheid met zijnde gelegen is in
een begripsmatige distinctie. Dit onderscheid op het niveau van
begrip en ratio gaat Javelli nu verder uitwerken via de notie van
zijnsadditie.
Het tweede thema van onderzoek in de prolegomena van de
transcendentia betreft de vraag wat de transcendentale namen
toevoegen aan zijnde. Javelli's uitwerking van deze tweede kwestie
is sterk afhankelijk van Thomas' grondleggende tractaat De veritate
(q.l a.l sol.), zoals duidelijk zal blijken uit het vervolg. Javelli begint
met te zeggen dat de vijf transcendentia (unum, aliquid, res, verum,
bonum) vijf algemene zijnswijzen toevoegen aan zijnde zelf, wijzen
die overeenkomen met alles wat werkelijk is. Maar het zijn
zijnswijzen die niet uitgedrukt worden door het transcendentale
begrip zijnde zelf.64 Thomas zegt het in De veritate q.I a.I sol. zo:
Aliqua dicuntur addere super ens in quantum exprimunt modum
ipsius entis qui nomine entis non exprimitur. Vooreerst echter heeft
het begrip van additio entis een tweevoudige betekenis, zo vervolgt
Thomas en zo volgt Javelli in diens voetspoor. Enerzijds is er de
bijzondere zijnswijze die gewoonlijk niet aan elk zijnde toekomt en
met elk zijnde overeenstemt, maar die aan een welbepaald zijnde
toekomt. Een voorbeeld is het zelfstandig zijn, dat alleen toekomt
aan de substantie. Volgens deze bijzondere zijnswijzen wordt zijnde
onderverdeeld in de tien categorieën.f
Uit het voorafgaande is gebleken dat de transcendentia
vanwege hun coëxtensiviteit met zijnde alleen begripsmatige
toevoegingen zijn. Buiten zijnde is immers niets. De enige reële
zijnstoevoeging kan dan ook alleen een inperkende en bijzondere
64 De transc., 463a: "Pro evidentia secundi adverte, quod quinque
transcendentia addunt quinque modos essendi generales, convenientes
cuilibetrei,et nonsuntexpressiper concepturnentis."
65 De transc., 463a:"Unde nota,quodmodusessendiadditusenti est duplex,
nam quidam est specialis, qui scilicet non convenit ornni enti, sed
determinatio,ut hie modus,qui est esse per se, convenitsoli substantiae.Et
secundumhos modosspecialesdistinguunturens in decempraedicamenta"