Jaarboek Thomas Instituut 2006 - Thomas Instituut te Utrecht

TRANSCENDENTALE NOTIES VAN WERKELIJKHEID III
aandacht. Het is mijn bedoeling in wat volgt stil te staan bij deze
uitleg."
Volgens Aristoteles in Metaphysica VII 1 is de filosofie wel altijd op
weg naar een antwoord op de vraag 'wat is het zijnde?', maar heeft
zij nooit de toegang gevonden tot de kwestie wat het zijnde als zijnde
is. "En zo is dan vroeger reeds, en trouwens ook nu nog, en ook
altijd weer datgene waarnaar de filosofie zich op weg begeeft en
waarnaar zij toch nooit de toegang zal vinden: de vraag wat het
zijnde [als zijnde] is." Eigenlijk is het filosoferen als verwondering
om dat wat is steeds weer tot verlegenheid geworden, want
ontoegankelijk blijkt het zijnde als zodanig en fragmentarisch zijn
wetenschap, de metafysica. Maar Javelli doorbreekt deze
verlegenheid, want, zo begint hij zijn verhandeling, idee en notie van
de transcendentale begrippen dienen beschouwd te worden als de
aanvang en de toegang tot de metafysica," en zo dus tot het zijnde
als zijnde. Verdeeld over zes hoofdstukken, zo vervolgt hij zijn
woord vooraf, heb ik in één tractaat mijn studie samengevat. Deze
hoofdstukken betreffen de transcendentale noties van zijnde, één,
iets, ding, waar en goed.!'
Het eerste hoofdstuk is nog niet onmiddellijk een
beschouwing over het transcendentale zijnde. Voordat hij hiertoe
komt, wil Javelli eerst enige verhelderingen met betrekking tot
betekenis en begrip van 'zijnde' aanbrengen. Twee kwesties zijn dan
van belang: Is zijnde het eerst gekende?, en onderscheidingen van
zijnde.
15 De tekst van het opusculum die ik heb gebruikt is genomen uit:
Chrysostomi Javelli, Opera omnia (3 vol.), Lugduni apud Alexan. Marsil.
Lucensem 1580, vol. I, 458-69. Deze editie van de Opera omnia vermeldt
Tavuzzi (1991), o.c., 112 niet in zijn uitvoerig bibliografisch overzicht.
16 Vgl. Duns Scotus die de metafysica de wetenschap noemt die handelt over
de transcendentia, zie Quaestiones subtilissimae super libros
Metaphysicorum Aristotelis, prologus nr. 10, in Opera omnia (ed. Vivès)
vol. 7, 7a: haec scientia (sci/. metaphysica) est circa transcendentia. Vgl.
Wolter (1946), o.c., xi.
I? Tractatus de transcendentibus (voortaan afgekort tot De transc.), 458a:
"Notitiam de transcendentibus quam veluti ianuam in negotio metaphysico
arbitramur, complectemur in uno traetatu, quem dividimus in sex capita. In
primo agendum est de Ente. In secundo de Uno. In tertio de Aliquid. In
quarto de Re. In quinto de Vero. In sexto de Bono."